西南山水，惟川蜀最奇。然去中州万里，陆有剑阁栈道之险，水有瞿塘、滟滪之虞。跨马行，则篁竹间山高者，累旬日不见其巅际。临上而俯视，绝壑万仞，杳莫测其所穷，肝胆为之悼栗。水行，则江石悍利，波恶涡诡，舟一失势尺寸，辄糜碎土沉，下饱鱼鳖。其难至如此。故非仕有力者，不可以游；非材有文者，纵游无所得；非壮强者，多老死于其地。嗜奇之士恨焉。
天台陈君庭学，能为诗，由中书左司掾，屡从大将北征，有劳，擢四川都指挥司照磨，由水道至成都。成都，川蜀之要地，扬子云、司马相如、诸葛武侯之所居，英雄俊杰战攻驻守之迹，诗人文士游眺饮射赋咏歌呼之所，庭学无不历览。既览必发为诗，以纪其景物时世之变，于是其诗益工。越三年，以例自免归，会予于京师；其气愈充，其语愈壮，其志意愈高；盖得于山水之助者侈矣。
予甚自愧，方予少时，尝有志于出游天下，顾以学未成而不暇。及年壮方可出，而四方兵起，无所投足。逮今圣主兴而宇内定，极海之际，合为一家，而予齿益加耄矣。欲如庭学之游，尚可得乎？
然吾闻古之贤士，若颜回、原宪，皆坐守陋室，蓬蒿没户，而志意常充然，有若囊括于天地者。此其故何也？得无有出于山水之外者乎？庭学其试归而求焉？苟有所得，则以告予，予将不一愧而已也！

　　xī nán shān shuǐ ，wéi chuān shǔ zuì qí 。rán qù zhōng zhōu wàn lǐ ，lù yǒu jiàn gé zhàn dào zhī xiǎn ，shuǐ yǒu qú táng 、yàn yù zhī yú 。kuà mǎ háng ，zé huáng zhú jiān shān gāo zhě ，lèi xún rì bú jiàn qí diān jì 。lín shàng ér fǔ shì ，jué hè wàn rèn ，yǎo mò cè qí suǒ qióng ，gān dǎn wéi zhī dào lì 。shuǐ háng ，zé jiāng shí hàn lì ，bō è wō guǐ ，zhōu yī shī shì chǐ cùn ，zhé mí suì tǔ chén ，xià bǎo yú biē 。qí nán zhì rú cǐ 。gù fēi shì yǒu lì zhě ，bú kě yǐ yóu ；fēi cái yǒu wén zhě ，zòng yóu wú suǒ dé ；fēi zhuàng qiáng zhě ，duō lǎo sǐ yú qí dì 。shì qí zhī shì hèn yān 。
tiān tái chén jun1 tíng xué ，néng wéi shī ，yóu zhōng shū zuǒ sī yuàn ，lǚ cóng dà jiāng běi zhēng ，yǒu láo ，zhuó sì chuān dōu zhǐ huī sī zhào mó ，yóu shuǐ dào zhì chéng dōu 。chéng dōu ，chuān shǔ zhī yào dì ，yáng zǐ yún 、sī mǎ xiàng rú 、zhū gě wǔ hóu zhī suǒ jū ，yīng xióng jun4 jié zhàn gōng zhù shǒu zhī jì ，shī rén wén shì yóu tiào yǐn shè fù yǒng gē hū zhī suǒ ，tíng xué wú bú lì lǎn 。jì lǎn bì fā wéi shī ，yǐ jì qí jǐng wù shí shì zhī biàn ，yú shì qí shī yì gōng 。yuè sān nián ，yǐ lì zì miǎn guī ，huì yǔ yú jīng shī ；qí qì yù chōng ，qí yǔ yù zhuàng ，qí zhì yì yù gāo ；gài dé yú shān shuǐ zhī zhù zhě chǐ yǐ 。
yǔ shèn zì kuì ，fāng yǔ shǎo shí ，cháng yǒu zhì yú chū yóu tiān xià ，gù yǐ xué wèi chéng ér bú xiá 。jí nián zhuàng fāng kě chū ，ér sì fāng bīng qǐ ，wú suǒ tóu zú 。dǎi jīn shèng zhǔ xìng ér yǔ nèi dìng ，jí hǎi zhī jì ，hé wéi yī jiā ，ér yǔ chǐ yì jiā mào yǐ 。yù rú tíng xué zhī yóu ，shàng kě dé hū ？
rán wú wén gǔ zhī xián shì ，ruò yán huí 、yuán xiàn ，jiē zuò shǒu lòu shì ，péng hāo méi hù ，ér zhì yì cháng chōng rán ，yǒu ruò náng kuò yú tiān dì zhě 。cǐ qí gù hé yě ？dé wú yǒu chū yú shān shuǐ zhī wài zhě hū ？tíng xué qí shì guī ér qiú yān ？gǒu yǒu suǒ dé ，zé yǐ gào yǔ ，yǔ jiāng bú yī kuì ér yǐ yě ！

　　君讳平，字秉之，姓许氏。余尝谱其世家，所谓今泰州海陵县主簿者也。君既与兄元相友爱称天下，而自少卓荦不羁，善辩说，与其兄俱以智略为当世大人所器。宝元时，朝廷开方略之选，以招天下异能之士，而陕西大帅范文正公、郑文肃公争以君所为书以荐，于是得召试，为太庙斋郎，已而选泰州海陵县主簿。贵人多荐君有大才，可试以事，不宜弃之州县。君亦常慨然自许，欲有所为。然终不得一用其智能以卒。噫！其可哀也已。
士固有离世异俗，独行其意，骂讥、笑侮、困辱而不悔，彼皆无众人之求而有所待于后世者也，其龃龉固宜。若夫智谋功名之士，窥时俯仰以赴势物之会，而辄不遇者，乃亦不可胜数。辩足以移万物，而穷于用说之时；谋足以夺三军，而辱于右武之国，此又何说哉！嗟乎！彼有所待而不遇者，其知之矣。
君年五十九，以嘉祐某年某月某甲子葬真州之扬子县甘露乡某所之原。夫人李氏。子男瓌，不仕；璋，真州司户参军；琦，太庙斋郎；琳，进士。女子五人，已嫁二人，进士周奉先、泰州泰兴县令陶舜元。
铭曰：有拔而起之，莫挤而止之。呜呼许君！而已于斯，谁或使之？

　　jun1 huì píng ，zì bǐng zhī ，xìng xǔ shì 。yú cháng pǔ qí shì jiā ，suǒ wèi jīn tài zhōu hǎi líng xiàn zhǔ bù zhě yě 。jun1 jì yǔ xiōng yuán xiàng yǒu ài chēng tiān xià ，ér zì shǎo zhuó luò bú jī ，shàn biàn shuō ，yǔ qí xiōng jù yǐ zhì luè wéi dāng shì dà rén suǒ qì 。bǎo yuán shí ，cháo tíng kāi fāng luè zhī xuǎn ，yǐ zhāo tiān xià yì néng zhī shì ，ér shǎn xī dà shuài fàn wén zhèng gōng 、zhèng wén sù gōng zhēng yǐ jun1 suǒ wéi shū yǐ jiàn ，yú shì dé zhào shì ，wéi tài miào zhāi láng ，yǐ ér xuǎn tài zhōu hǎi líng xiàn zhǔ bù 。guì rén duō jiàn jun1 yǒu dà cái ，kě shì yǐ shì ，bú yí qì zhī zhōu xiàn 。jun1 yì cháng kǎi rán zì xǔ ，yù yǒu suǒ wéi 。rán zhōng bú dé yī yòng qí zhì néng yǐ zú 。yī ！qí kě āi yě yǐ 。
shì gù yǒu lí shì yì sú ，dú háng qí yì ，mà jī 、xiào wǔ 、kùn rǔ ér bú huǐ ，bǐ jiē wú zhòng rén zhī qiú ér yǒu suǒ dài yú hòu shì zhě yě ，qí jǔ yǔ gù yí 。ruò fū zhì móu gōng míng zhī shì ，kuī shí fǔ yǎng yǐ fù shì wù zhī huì ，ér zhé bú yù zhě ，nǎi yì bú kě shèng shù 。biàn zú yǐ yí wàn wù ，ér qióng yú yòng shuō zhī shí ；móu zú yǐ duó sān jun1 ，ér rǔ yú yòu wǔ zhī guó ，cǐ yòu hé shuō zāi ！jiē hū ！bǐ yǒu suǒ dài ér bú yù zhě ，qí zhī zhī yǐ 。
jun1 nián wǔ shí jiǔ ，yǐ jiā yòu mǒu nián mǒu yuè mǒu jiǎ zǐ zàng zhēn zhōu zhī yáng zǐ xiàn gān lù xiāng mǒu suǒ zhī yuán 。fū rén lǐ shì 。zǐ nán guī ，bú shì ；zhāng ，zhēn zhōu sī hù cān jun1 ；qí ，tài miào zhāi láng ；lín ，jìn shì 。nǚ zǐ wǔ rén ，yǐ jià èr rén ，jìn shì zhōu fèng xiān 、tài zhōu tài xìng xiàn lìng táo shùn yuán 。
míng yuē ：yǒu bá ér qǐ zhī ，mò jǐ ér zhǐ zhī 。wū hū xǔ jun1 ！ér yǐ yú sī ，shuí huò shǐ zhī ？

　　江出西陵，始得平地，其流奔放肆大。南合沅、湘 ，北合汉沔，其势益张。至于赤壁之下，波流浸灌，与海相若。清河张君梦得谪居齐安，即其庐之西南为亭，以览观江流之胜，而余兄子瞻名之曰“快哉”。
盖亭之所见，南北百里，东西一舍。涛澜汹涌，风云开阖。昼则舟楫出没于其前，夜则鱼龙悲啸于其下。变化倏忽，动心骇目，不可久视。今乃得玩之几席之上，举目而足。西望武昌诸山，冈陵起伏，草木行列，烟消日出。渔夫樵父之舍，皆可指数。此其所以为“快哉”者也。至于长洲之滨，故城之墟。曹孟德、孙仲谋之所睥睨，周瑜、陆逊之所骋骛。其流风遗迹，亦足以称快世俗。
昔楚襄王从宋玉、景差于兰台之宫，有风飒然至者，王披襟当之，曰：“快哉此风！寡人所与庶人共者耶？”宋玉曰：“此独大王之雄风耳，庶人安得共之！”玉之言盖有讽焉。夫风无雌雄之异，而人有遇，不遇之变；楚王之所以为乐，与庶人之所以为忧，此则人之变也，而风何与焉？士生于世，使其中不自得，将何往而非病？使其中坦然，不以物伤性，将何适而非快？今张君不以谪为患，窃会计之余功，而自放山水之间，此其中宜有以过人者。将蓬户瓮牖无所不快；而况乎濯长江之清流，揖西山之白云 ，穷耳目之胜以自适也哉！不然，连山绝壑，长林古木，振之以清风，照之以明月，此皆骚人思士之所以悲伤憔悴而不能胜者，乌睹其为快也哉！
元丰六年十一月朔日，赵郡苏辙记。

　　jiāng chū xī líng ，shǐ dé píng dì ，qí liú bēn fàng sì dà 。nán hé yuán 、xiāng ，běi hé hàn miǎn ，qí shì yì zhāng 。zhì yú chì bì zhī xià ，bō liú jìn guàn ，yǔ hǎi xiàng ruò 。qīng hé zhāng jun1 mèng dé zhé jū qí ān ，jí qí lú zhī xī nán wéi tíng ，yǐ lǎn guān jiāng liú zhī shèng ，ér yú xiōng zǐ zhān míng zhī yuē “kuài zāi ”。
gài tíng zhī suǒ jiàn ，nán běi bǎi lǐ ，dōng xī yī shě 。tāo lán xiōng yǒng ，fēng yún kāi hé 。zhòu zé zhōu jí chū méi yú qí qián ，yè zé yú lóng bēi xiào yú qí xià 。biàn huà shū hū ，dòng xīn hài mù ，bú kě jiǔ shì 。jīn nǎi dé wán zhī jǐ xí zhī shàng ，jǔ mù ér zú 。xī wàng wǔ chāng zhū shān ，gāng líng qǐ fú ，cǎo mù háng liè ，yān xiāo rì chū 。yú fū qiáo fù zhī shě ，jiē kě zhǐ shù 。cǐ qí suǒ yǐ wéi “kuài zāi ”zhě yě 。zhì yú zhǎng zhōu zhī bīn ，gù chéng zhī xū 。cáo mèng dé 、sūn zhòng móu zhī suǒ pì nì ，zhōu yú 、lù xùn zhī suǒ chěng wù 。qí liú fēng yí jì ，yì zú yǐ chēng kuài shì sú 。
xī chǔ xiāng wáng cóng sòng yù 、jǐng chà yú lán tái zhī gōng ，yǒu fēng sà rán zhì zhě ，wáng pī jīn dāng zhī ，yuē ：“kuài zāi cǐ fēng ！guǎ rén suǒ yǔ shù rén gòng zhě yē ？”sòng yù yuē ：“cǐ dú dà wáng zhī xióng fēng ěr ，shù rén ān dé gòng zhī ！”yù zhī yán gài yǒu fěng yān 。fū fēng wú cí xióng zhī yì ，ér rén yǒu yù ，bú yù zhī biàn ；chǔ wáng zhī suǒ yǐ wéi lè ，yǔ shù rén zhī suǒ yǐ wéi yōu ，cǐ zé rén zhī biàn yě ，ér fēng hé yǔ yān ？shì shēng yú shì ，shǐ qí zhōng bú zì dé ，jiāng hé wǎng ér fēi bìng ？shǐ qí zhōng tǎn rán ，bú yǐ wù shāng xìng ，jiāng hé shì ér fēi kuài ？jīn zhāng jun1 bú yǐ zhé wéi huàn ，qiè huì jì zhī yú gōng ，ér zì fàng shān shuǐ zhī jiān ，cǐ qí zhōng yí yǒu yǐ guò rén zhě 。jiāng péng hù wèng yǒu wú suǒ bú kuài ；ér kuàng hū zhuó zhǎng jiāng zhī qīng liú ，yī xī shān zhī bái yún ，qióng ěr mù zhī shèng yǐ zì shì yě zāi ！bú rán ，lián shān jué hè ，zhǎng lín gǔ mù ，zhèn zhī yǐ qīng fēng ，zhào zhī yǐ míng yuè ，cǐ jiē sāo rén sī shì zhī suǒ yǐ bēi shāng qiáo cuì ér bú néng shèng zhě ，wū dǔ qí wéi kuài yě zāi ！
yuán fēng liù nián shí yī yuè shuò rì ，zhào jun4 sū zhé jì 。

　　江之南有贤人焉，字子固，非今所谓贤人者，予慕而友之。淮之南有贤人焉，字正之，非今所谓贤人者，予慕而友之。二贤人者，足未尝相过也，口未尝相语也，辞币未尝相接也。其师若友，岂尽同哉？予考其言行，其不相似者，何其少也！曰，学圣人而已矣。学圣人，则其师若友，必学圣人者。圣人之言行岂有二哉？其相似也适然。
予在淮南，为正之道子固，正之不予疑也。还江南，为子固道正之，子固亦以为然。予又知所谓贤人者，既相似，又相信不疑也。
子固作《怀友》一首遗予，其大略欲相扳，以至乎中庸而后已。正之盖亦常云尔。夫安驱徐行，轥中庸之庭，而造于其室，舍二贤人者而谁哉？予昔非敢自必其有至也，亦愿从事于左右焉尔。辅而进之，其可也。
噫！官有守，私系合不可以常也，作《同学一首别子固》，以相警且相慰云。

　　jiāng zhī nán yǒu xián rén yān ，zì zǐ gù ，fēi jīn suǒ wèi xián rén zhě ，yǔ mù ér yǒu zhī 。huái zhī nán yǒu xián rén yān ，zì zhèng zhī ，fēi jīn suǒ wèi xián rén zhě ，yǔ mù ér yǒu zhī 。èr xián rén zhě ，zú wèi cháng xiàng guò yě ，kǒu wèi cháng xiàng yǔ yě ，cí bì wèi cháng xiàng jiē yě 。qí shī ruò yǒu ，qǐ jìn tóng zāi ？yǔ kǎo qí yán háng ，qí bú xiàng sì zhě ，hé qí shǎo yě ！yuē ，xué shèng rén ér yǐ yǐ 。xué shèng rén ，zé qí shī ruò yǒu ，bì xué shèng rén zhě 。shèng rén zhī yán háng qǐ yǒu èr zāi ？qí xiàng sì yě shì rán 。
yǔ zài huái nán ，wéi zhèng zhī dào zǐ gù ，zhèng zhī bú yǔ yí yě 。hái jiāng nán ，wéi zǐ gù dào zhèng zhī ，zǐ gù yì yǐ wéi rán 。yǔ yòu zhī suǒ wèi xián rén zhě ，jì xiàng sì ，yòu xiàng xìn bú yí yě 。
zǐ gù zuò 《huái yǒu 》yī shǒu yí yǔ ，qí dà luè yù xiàng bān ，yǐ zhì hū zhōng yōng ér hòu yǐ 。zhèng zhī gài yì cháng yún ěr 。fū ān qū xú háng ，lìn zhōng yōng zhī tíng ，ér zào yú qí shì ，shě èr xián rén zhě ér shuí zāi ？yǔ xī fēi gǎn zì bì qí yǒu zhì yě ，yì yuàn cóng shì yú zuǒ yòu yān ěr 。fǔ ér jìn zhī ，qí kě yě 。
yī ！guān yǒu shǒu ，sī xì hé bú kě yǐ cháng yě ，zuò 《tóng xué yī shǒu bié zǐ gù 》，yǐ xiàng jǐng qiě xiàng wèi yún 。

　　太尉执事：辙生好为文，思之至深。以为文者气之所形，然文不可以学而能，气可以养而致。孟子曰：“吾善养吾浩然之气。”今观其文章，宽厚宏博，充乎天地之间，称其气之小大。太史公行天下，周览四海名山大川，与燕、赵间豪俊交游，故其文疏荡，颇有奇气。此二子者，岂尝执笔学为如此之文哉？其气充乎其中而溢乎其貌，动乎其言而见乎其文，而不自知也。
辙生十有九年矣。其居家所与游者，不过其邻里乡党之人；所见不过数百里之间，无高山大野可登览以自广；百氏之书，虽无所不读，然皆古人之陈迹，不足以激发其志气。恐遂汩没，故决然舍去，求天下奇闻壮观，以知天地之广大。过秦、汉之故都，恣观终南、嵩、华之高，北顾黄河之奔流，慨然想见古之豪杰。至京师，仰观天子宫阙之壮，与仓廪、府库、城池、苑囿之富且大也，而后知天下之巨丽。见翰林欧阳公，听其议论之宏辩，观其容貌之秀伟，与其门人贤士大夫游，而后知天下之文章聚乎此也。太尉以才略冠天下，天下之所恃以无忧，四夷之所惮以不敢发，入则周公、召公，出则方叔、召虎。而辙也未之见焉。
且夫人之学也，不志其大，虽多而何为？辙之来也，于山见终南、嵩、华之高，于水见黄河之大且深，于人见欧阳公，而犹以为未见太尉也。故愿得观贤人之光耀，闻一言以自壮，然后可以尽天下之大观而无憾者矣。
辙年少，未能通习吏事。向之来，非有取于斗升之禄，偶然得之，非其所乐。然幸得赐归待选，便得优游数年之间，将归益治其文，且学为政。太尉苟以为可教而辱教之，又幸矣！

　　tài wèi zhí shì ：zhé shēng hǎo wéi wén ，sī zhī zhì shēn 。yǐ wéi wén zhě qì zhī suǒ xíng ，rán wén bú kě yǐ xué ér néng ，qì kě yǐ yǎng ér zhì 。mèng zǐ yuē ：“wú shàn yǎng wú hào rán zhī qì 。”jīn guān qí wén zhāng ，kuān hòu hóng bó ，chōng hū tiān dì zhī jiān ，chēng qí qì zhī xiǎo dà 。tài shǐ gōng háng tiān xià ，zhōu lǎn sì hǎi míng shān dà chuān ，yǔ yàn 、zhào jiān háo jun4 jiāo yóu ，gù qí wén shū dàng ，pō yǒu qí qì 。cǐ èr zǐ zhě ，qǐ cháng zhí bǐ xué wéi rú cǐ zhī wén zāi ？qí qì chōng hū qí zhōng ér yì hū qí mào ，dòng hū qí yán ér jiàn hū qí wén ，ér bú zì zhī yě 。
zhé shēng shí yǒu jiǔ nián yǐ 。qí jū jiā suǒ yǔ yóu zhě ，bú guò qí lín lǐ xiāng dǎng zhī rén ；suǒ jiàn bú guò shù bǎi lǐ zhī jiān ，wú gāo shān dà yě kě dēng lǎn yǐ zì guǎng ；bǎi shì zhī shū ，suī wú suǒ bú dú ，rán jiē gǔ rén zhī chén jì ，bú zú yǐ jī fā qí zhì qì 。kǒng suí gǔ méi ，gù jué rán shě qù ，qiú tiān xià qí wén zhuàng guān ，yǐ zhī tiān dì zhī guǎng dà 。guò qín 、hàn zhī gù dōu ，zì guān zhōng nán 、sōng 、huá zhī gāo ，běi gù huáng hé zhī bēn liú ，kǎi rán xiǎng jiàn gǔ zhī háo jié 。zhì jīng shī ，yǎng guān tiān zǐ gōng què zhī zhuàng ，yǔ cāng lǐn 、fǔ kù 、chéng chí 、yuàn yòu zhī fù qiě dà yě ，ér hòu zhī tiān xià zhī jù lì 。jiàn hàn lín ōu yáng gōng ，tīng qí yì lùn zhī hóng biàn ，guān qí róng mào zhī xiù wěi ，yǔ qí mén rén xián shì dà fū yóu ，ér hòu zhī tiān xià zhī wén zhāng jù hū cǐ yě 。tài wèi yǐ cái luè guàn tiān xià ，tiān xià zhī suǒ shì yǐ wú yōu ，sì yí zhī suǒ dàn yǐ bú gǎn fā ，rù zé zhōu gōng 、zhào gōng ，chū zé fāng shū 、zhào hǔ 。ér zhé yě wèi zhī jiàn yān 。
qiě fū rén zhī xué yě ，bú zhì qí dà ，suī duō ér hé wéi ？zhé zhī lái yě ，yú shān jiàn zhōng nán 、sōng 、huá zhī gāo ，yú shuǐ jiàn huáng hé zhī dà qiě shēn ，yú rén jiàn ōu yáng gōng ，ér yóu yǐ wéi wèi jiàn tài wèi yě 。gù yuàn dé guān xián rén zhī guāng yào ，wén yī yán yǐ zì zhuàng ，rán hòu kě yǐ jìn tiān xià zhī dà guān ér wú hàn zhě yǐ 。
zhé nián shǎo ，wèi néng tōng xí lì shì 。xiàng zhī lái ，fēi yǒu qǔ yú dòu shēng zhī lù ，ǒu rán dé zhī ，fēi qí suǒ lè 。rán xìng dé cì guī dài xuǎn ，biàn dé yōu yóu shù nián zhī jiān ，jiāng guī yì zhì qí wén ，qiě xué wéi zhèng 。tài wèi gǒu yǐ wéi kě jiāo ér rǔ jiāo zhī ，yòu xìng yǐ ！

　　世皆称孟尝君能得士，士以故归之，而卒赖其力以脱于虎豹之秦。嗟乎！孟尝君特鸡鸣狗盗之雄耳，岂足以言得士？不然，擅齐之强，得一士焉，宜可以南面而制秦，尚何取鸡鸣狗盗之力哉？夫鸡鸣狗盗之出其门，此士之所以不至也。

　　shì jiē chēng mèng cháng jun1 néng dé shì ，shì yǐ gù guī zhī ，ér zú lài qí lì yǐ tuō yú hǔ bào zhī qín 。jiē hū ！mèng cháng jun1 tè jī míng gǒu dào zhī xióng ěr ，qǐ zú yǐ yán dé shì ？bú rán ，shàn qí zhī qiáng ，dé yī shì yān ，yí kě yǐ nán miàn ér zhì qín ，shàng hé qǔ jī míng gǒu dào zhī lì zāi ？fū jī míng gǒu dào zhī chū qí mén ，cǐ shì zhī suǒ yǐ bú zhì yě 。

　　赵郡苏轼，余之同年友也。自蜀以书至京师遗余，称蜀之士，曰黎生、安生者。既而黎生携其文数十万言，安生携其文亦数千言，辱以顾余。读其文，诚闳壮隽伟，善反复驰骋，穷尽事理；而其材力之放纵，若不可极者也。二生固可谓魁奇特起之士，而苏君固可谓善知人者也。
顷之，黎生补江陵府司法参军。将行，请予言以为赠。余曰：「余之知生，既得之于心矣，乃将以言相求于外邪？」黎生曰：「生与安生之学于斯文，里之人皆笑以为迂阔。今求子之言，盖将解惑于里人。」余闻之，自顾而笑。
夫世之迂阔，孰有甚于予乎？知信乎古，而不知合乎世；知志乎道，而不知同乎俗。此余所以困于今而不自知也。世之迂阔，孰有甚于予乎？今生之迂，特以文不近俗，迂之小者耳，患为笑于里之人。若余之迂大矣，使生持吾言而归，且重得罪，庸讵止于笑乎？
然则若余之于生，将何言哉？谓余之迂为善，则其患若此；谓为不善，则有以合乎世，必违乎古，有以同乎俗，必离乎道矣。生其无急于解里人之惑，则于是焉，必能择而取之。
遂书以赠二生，并示苏君，以为何如也？

　　zhào jun4 sū shì ，yú zhī tóng nián yǒu yě 。zì shǔ yǐ shū zhì jīng shī yí yú ，chēng shǔ zhī shì ，yuē lí shēng 、ān shēng zhě 。jì ér lí shēng xié qí wén shù shí wàn yán ，ān shēng xié qí wén yì shù qiān yán ，rǔ yǐ gù yú 。dú qí wén ，chéng hóng zhuàng jun4 wěi ，shàn fǎn fù chí chěng ，qióng jìn shì lǐ ；ér qí cái lì zhī fàng zòng ，ruò bú kě jí zhě yě 。èr shēng gù kě wèi kuí qí tè qǐ zhī shì ，ér sū jun1 gù kě wèi shàn zhī rén zhě yě 。
qǐng zhī ，lí shēng bǔ jiāng líng fǔ sī fǎ cān jun1 。jiāng háng ，qǐng yǔ yán yǐ wéi zèng 。yú yuē ：「yú zhī zhī shēng ，jì dé zhī yú xīn yǐ ，nǎi jiāng yǐ yán xiàng qiú yú wài xié ？」lí shēng yuē ：「shēng yǔ ān shēng zhī xué yú sī wén ，lǐ zhī rén jiē xiào yǐ wéi yū kuò 。jīn qiú zǐ zhī yán ，gài jiāng jiě huò yú lǐ rén 。」yú wén zhī ，zì gù ér xiào 。
fū shì zhī yū kuò ，shú yǒu shèn yú yǔ hū ？zhī xìn hū gǔ ，ér bú zhī hé hū shì ；zhī zhì hū dào ，ér bú zhī tóng hū sú 。cǐ yú suǒ yǐ kùn yú jīn ér bú zì zhī yě 。shì zhī yū kuò ，shú yǒu shèn yú yǔ hū ？jīn shēng zhī yū ，tè yǐ wén bú jìn sú ，yū zhī xiǎo zhě ěr ，huàn wéi xiào yú lǐ zhī rén 。ruò yú zhī yū dà yǐ ，shǐ shēng chí wú yán ér guī ，qiě zhòng dé zuì ，yōng jù zhǐ yú xiào hū ？
rán zé ruò yú zhī yú shēng ，jiāng hé yán zāi ？wèi yú zhī yū wéi shàn ，zé qí huàn ruò cǐ ；wèi wéi bú shàn ，zé yǒu yǐ hé hū shì ，bì wéi hū gǔ ，yǒu yǐ tóng hū sú ，bì lí hū dào yǐ 。shēng qí wú jí yú jiě lǐ rén zhī huò ，zé yú shì yān ，bì néng zé ér qǔ zhī 。
suí shū yǐ zèng èr shēng ，bìng shì sū jun1 ，yǐ wéi hé rú yě ？

　　巩顿首再拜，舍人先生：
去秋人还，蒙赐书及所撰先大父墓碑铭。反复观诵，感与惭并。夫铭①志之著于世，义近于史，而亦有与史异者。盖史之于善恶，无所不书,而铭者，盖古之人有功德材行志义之美者，惧后世之不知，则必铭而见之。或纳于庙，或存于墓，一也。苟其人之恶，则于铭乎何有？此其所以与史异也。其辞之作，所以使死者无有所憾，生者得致其严。而善人喜于见传，则勇于自立；恶人无有所纪，则以愧而惧。至于通材②达识，义烈节士，嘉言善状，皆见于篇，则足为后法。警劝之道，非近乎史，其将安近？
及世之衰，为人之子孙者，一欲褒扬其亲而不本乎理。故虽恶人，皆务勒③铭，以夸后世。立言者既莫之拒而不为，又以其子孙之所请也，书其恶焉，则人情之所不得，于是乎铭始不实。后之作铭者，常观其人。苟托之非人，则书之非公与是，则不足以行世而传后。故千百年来，公卿大夫至于里巷之士，莫不有铭，而传者盖少。其故非他，托之非人，书之非公与是故也。
然则孰为其人而能尽公与是欤？非畜④道德而能文章者，无以为也。盖有道德者之于恶人，则不受而铭之，于众人则能辨焉。而人之行，有情善而迹非，有意奸而外淑，有善恶相悬而不可以实指，有实大于名，有名侈于实。犹之用人，非畜道德者，恶能辨之不惑，议之不徇？不惑不徇，则公且是矣。而其辞之不工，则世犹不传，于是又在其文章兼胜⑤焉。故曰，非畜道德而能文章者无以为也，岂非然哉！
然畜道德而能文章者，虽或并世而有，亦或数十年或一二百年而有之。其传之难如此，其遇之难又如此。若先生之道德文章，固所谓数百年而有者也。先祖之言行卓卓⑥，幸遇而得铭，其公与是，其传世行后无疑也。而世之学者，每观传记所书古人之事，至其所可感，则往往衋然⑦不知涕之流落也，况其子孙也哉？况巩也哉？其追睎祖德而思所以传之之繇，则知先生推一赐于巩而及其三世。其感与报，宜若何而图之？
抑又思若巩之浅薄滞拙，而先生进之，先祖之屯蹶⑧否塞以死，而先生显之，则世之魁闳⑨豪杰不世出之士，其谁不愿进于门？潜遁幽抑之士，其谁不有望于世？善谁不为，而恶谁不愧以惧？为人之父祖者，孰不欲教其子孙？为人之子孙者，孰不欲宠荣其父祖？此数美者，一归于先生。既拜赐之辱，且敢进其所以然。所谕世族之次，敢不承教而加详焉？愧甚，不宣。巩再拜。

　　gǒng dùn shǒu zài bài ，shě rén xiān shēng ：
qù qiū rén hái ，méng cì shū jí suǒ zhuàn xiān dà fù mù bēi míng 。fǎn fù guān sòng ，gǎn yǔ cán bìng 。fū míng ①zhì zhī zhe yú shì ，yì jìn yú shǐ ，ér yì yǒu yǔ shǐ yì zhě 。gài shǐ zhī yú shàn è ，wú suǒ bú shū ,ér míng zhě ，gài gǔ zhī rén yǒu gōng dé cái háng zhì yì zhī měi zhě ，jù hòu shì zhī bú zhī ，zé bì míng ér jiàn zhī 。huò nà yú miào ，huò cún yú mù ，yī yě 。gǒu qí rén zhī è ，zé yú míng hū hé yǒu ？cǐ qí suǒ yǐ yǔ shǐ yì yě 。qí cí zhī zuò ，suǒ yǐ shǐ sǐ zhě wú yǒu suǒ hàn ，shēng zhě dé zhì qí yán 。ér shàn rén xǐ yú jiàn chuán ，zé yǒng yú zì lì ；è rén wú yǒu suǒ jì ，zé yǐ kuì ér jù 。zhì yú tōng cái ②dá shí ，yì liè jiē shì ，jiā yán shàn zhuàng ，jiē jiàn yú piān ，zé zú wéi hòu fǎ 。jǐng quàn zhī dào ，fēi jìn hū shǐ ，qí jiāng ān jìn ？
jí shì zhī shuāi ，wéi rén zhī zǐ sūn zhě ，yī yù bāo yáng qí qīn ér bú běn hū lǐ 。gù suī è rén ，jiē wù lè ③míng ，yǐ kuā hòu shì 。lì yán zhě jì mò zhī jù ér bú wéi ，yòu yǐ qí zǐ sūn zhī suǒ qǐng yě ，shū qí è yān ，zé rén qíng zhī suǒ bú dé ，yú shì hū míng shǐ bú shí 。hòu zhī zuò míng zhě ，cháng guān qí rén 。gǒu tuō zhī fēi rén ，zé shū zhī fēi gōng yǔ shì ，zé bú zú yǐ háng shì ér chuán hòu 。gù qiān bǎi nián lái ，gōng qīng dà fū zhì yú lǐ xiàng zhī shì ，mò bú yǒu míng ，ér chuán zhě gài shǎo 。qí gù fēi tā ，tuō zhī fēi rén ，shū zhī fēi gōng yǔ shì gù yě 。
rán zé shú wéi qí rén ér néng jìn gōng yǔ shì yú ？fēi chù ④dào dé ér néng wén zhāng zhě ，wú yǐ wéi yě 。gài yǒu dào dé zhě zhī yú è rén ，zé bú shòu ér míng zhī ，yú zhòng rén zé néng biàn yān 。ér rén zhī háng ，yǒu qíng shàn ér jì fēi ，yǒu yì jiān ér wài shū ，yǒu shàn è xiàng xuán ér bú kě yǐ shí zhǐ ，yǒu shí dà yú míng ，yǒu míng chǐ yú shí 。yóu zhī yòng rén ，fēi chù dào dé zhě ，è néng biàn zhī bú huò ，yì zhī bú xùn ？bú huò bú xùn ，zé gōng qiě shì yǐ 。ér qí cí zhī bú gōng ，zé shì yóu bú chuán ，yú shì yòu zài qí wén zhāng jiān shèng ⑤yān 。gù yuē ，fēi chù dào dé ér néng wén zhāng zhě wú yǐ wéi yě ，qǐ fēi rán zāi ！
rán chù dào dé ér néng wén zhāng zhě ，suī huò bìng shì ér yǒu ，yì huò shù shí nián huò yī èr bǎi nián ér yǒu zhī 。qí chuán zhī nán rú cǐ ，qí yù zhī nán yòu rú cǐ 。ruò xiān shēng zhī dào dé wén zhāng ，gù suǒ wèi shù bǎi nián ér yǒu zhě yě 。xiān zǔ zhī yán háng zhuó zhuó ⑥，xìng yù ér dé míng ，qí gōng yǔ shì ，qí chuán shì háng hòu wú yí yě 。ér shì zhī xué zhě ，měi guān chuán jì suǒ shū gǔ rén zhī shì ，zhì qí suǒ kě gǎn ，zé wǎng wǎng xì rán ⑦bú zhī tì zhī liú luò yě ，kuàng qí zǐ sūn yě zāi ？kuàng gǒng yě zāi ？qí zhuī xī zǔ dé ér sī suǒ yǐ chuán zhī zhī yáo ，zé zhī xiān shēng tuī yī cì yú gǒng ér jí qí sān shì 。qí gǎn yǔ bào ，yí ruò hé ér tú zhī ？
yì yòu sī ruò gǒng zhī qiǎn báo zhì zhuō ，ér xiān shēng jìn zhī ，xiān zǔ zhī tún juě ⑧fǒu sāi yǐ sǐ ，ér xiān shēng xiǎn zhī ，zé shì zhī kuí hóng ⑨háo jié bú shì chū zhī shì ，qí shuí bú yuàn jìn yú mén ？qián dùn yōu yì zhī shì ，qí shuí bú yǒu wàng yú shì ？shàn shuí bú wéi ，ér è shuí bú kuì yǐ jù ？wéi rén zhī fù zǔ zhě ，shú bú yù jiāo qí zǐ sūn ？wéi rén zhī zǐ sūn zhě ，shú bú yù chǒng róng qí fù zǔ ？cǐ shù měi zhě ，yī guī yú xiān shēng 。jì bài cì zhī rǔ ，qiě gǎn jìn qí suǒ yǐ rán 。suǒ yù shì zú zhī cì ，gǎn bú chéng jiāo ér jiā xiáng yān ？kuì shèn ，bú xuān 。gǒng zài bài 。

　　六国破灭，非兵不利 ，战不善，弊在赂秦。赂秦而力亏，破灭之道也。或曰：六国互丧，率赂秦耶？曰：不赂者以赂者丧，盖失强援，不能独完。故曰：弊在赂秦也。
秦以攻取之外，小则获邑，大则得城。较秦之所得，与战胜而得者，其实百倍；诸侯之所亡，与战败而亡者，其实亦百倍。则秦之所大欲，诸侯之所大患，固不在战矣。思厥先祖父，暴霜露，斩荆棘，以有尺寸之地。子孙视之不甚惜，举以予人，如弃草芥。今日割五城，明日割十城，然后得一夕安寝。起视四境，而秦兵又至矣。然则诸侯之地有限，暴秦之欲无厌，奉之弥繁，侵之愈急。故不战而强弱胜负已判矣。至于颠覆，理固宜然。古人云：“以地事秦，犹抱薪救火，薪不尽，火不灭。”此言得之。
齐人未尝赂秦，终继五国迁灭，何哉？与嬴而不助五国也。五国既丧，齐亦不免矣。燕赵之君，始有远略，能守其土，义不赂秦。是故燕虽小国而后亡，斯用兵之效也。至丹以荆卿为计，始速祸焉。赵尝五战于秦，二败而三胜。后秦击赵者再，李牧连却之。洎牧以谗诛，邯郸为郡，惜其用武而不终也。且燕赵处秦革灭殆尽之际，可谓智力孤危，战败而亡，诚不得已。向使三国各爱其地，齐人勿附于秦，刺客不行，良将犹在，则胜负之数，存亡之理，当与秦相较，或未易量。
呜呼！以赂秦之地，封天下之谋臣，以事秦之心，礼天下之奇才，并力西向，则吾恐秦人食之不得下咽也。悲夫！有如此之势，而为秦人积威之所劫，日削月割，以趋于亡。为国者无使为积威之所劫哉！
夫六国与秦皆诸侯，其势弱于秦，而犹有可以不赂而胜之之势。苟以天下之大，下而从六国破亡之故事，是又在六国下矣。

　　liù guó pò miè ，fēi bīng bú lì ，zhàn bú shàn ，bì zài lù qín 。lù qín ér lì kuī ，pò miè zhī dào yě 。huò yuē ：liù guó hù sàng ，lǜ lù qín yē ？yuē ：bú lù zhě yǐ lù zhě sàng ，gài shī qiáng yuán ，bú néng dú wán 。gù yuē ：bì zài lù qín yě 。
qín yǐ gōng qǔ zhī wài ，xiǎo zé huò yì ，dà zé dé chéng 。jiào qín zhī suǒ dé ，yǔ zhàn shèng ér dé zhě ，qí shí bǎi bèi ；zhū hóu zhī suǒ wáng ，yǔ zhàn bài ér wáng zhě ，qí shí yì bǎi bèi 。zé qín zhī suǒ dà yù ，zhū hóu zhī suǒ dà huàn ，gù bú zài zhàn yǐ 。sī jué xiān zǔ fù ，bào shuāng lù ，zhǎn jīng jí ，yǐ yǒu chǐ cùn zhī dì 。zǐ sūn shì zhī bú shèn xī ，jǔ yǐ yǔ rén ，rú qì cǎo jiè 。jīn rì gē wǔ chéng ，míng rì gē shí chéng ，rán hòu dé yī xī ān qǐn 。qǐ shì sì jìng ，ér qín bīng yòu zhì yǐ 。rán zé zhū hóu zhī dì yǒu xiàn ，bào qín zhī yù wú yàn ，fèng zhī mí fán ，qīn zhī yù jí 。gù bú zhàn ér qiáng ruò shèng fù yǐ pàn yǐ 。zhì yú diān fù ，lǐ gù yí rán 。gǔ rén yún ：“yǐ dì shì qín ，yóu bào xīn jiù huǒ ，xīn bú jìn ，huǒ bú miè 。”cǐ yán dé zhī 。
qí rén wèi cháng lù qín ，zhōng jì wǔ guó qiān miè ，hé zāi ？yǔ yíng ér bú zhù wǔ guó yě 。wǔ guó jì sàng ，qí yì bú miǎn yǐ 。yàn zhào zhī jun1 ，shǐ yǒu yuǎn luè ，néng shǒu qí tǔ ，yì bú lù qín 。shì gù yàn suī xiǎo guó ér hòu wáng ，sī yòng bīng zhī xiào yě 。zhì dān yǐ jīng qīng wéi jì ，shǐ sù huò yān 。zhào cháng wǔ zhàn yú qín ，èr bài ér sān shèng 。hòu qín jī zhào zhě zài ，lǐ mù lián què zhī 。jì mù yǐ chán zhū ，hán dān wéi jun4 ，xī qí yòng wǔ ér bú zhōng yě 。qiě yàn zhào chù qín gé miè dài jìn zhī jì ，kě wèi zhì lì gū wēi ，zhàn bài ér wáng ，chéng bú dé yǐ 。xiàng shǐ sān guó gè ài qí dì ，qí rén wù fù yú qín ，cì kè bú háng ，liáng jiāng yóu zài ，zé shèng fù zhī shù ，cún wáng zhī lǐ ，dāng yǔ qín xiàng jiào ，huò wèi yì liàng 。
wū hū ！yǐ lù qín zhī dì ，fēng tiān xià zhī móu chén ，yǐ shì qín zhī xīn ，lǐ tiān xià zhī qí cái ，bìng lì xī xiàng ，zé wú kǒng qín rén shí zhī bú dé xià yān yě 。bēi fū ！yǒu rú cǐ zhī shì ，ér wéi qín rén jī wēi zhī suǒ jié ，rì xuē yuè gē ，yǐ qū yú wáng 。wéi guó zhě wú shǐ wéi jī wēi zhī suǒ jié zāi ！
fū liù guó yǔ qín jiē zhū hóu ，qí shì ruò yú qín ，ér yóu yǒu kě yǐ bú lù ér shèng zhī zhī shì 。gǒu yǐ tiān xià zhī dà ，xià ér cóng liù guó pò wáng zhī gù shì ，shì yòu zài liù guó xià yǐ 。

　　方山子，光、黄间隐人也。少时慕朱家、郭解为人，闾里之侠皆宗之。稍壮，折节读书，欲以此驰骋当世，然终不遇。晚乃遁于光、黄间，曰岐亭。庵居蔬食，不与世相闻。弃车马，毁冠服，徒步往来山中，人莫识也。见其所著帽，方耸而高，曰：“此岂古方山冠之遗象乎？”因谓之方山子。
余谪居于黄，过岐亭，适见焉。曰：“呜呼！此吾故人陈慥季常也。何为而在此？”方山子亦矍然，问余所以至此者。余告之故。俯而不答，仰而笑，呼余宿其家。环堵萧然，而妻子奴婢皆有自得之意。余既耸然异之。
独念方山子少时，使酒好剑，用财如粪土。前十九年，余在岐山，见方山子从两骑，挟二矢，游西山。鹊起于前，使骑逐而射之，不获。方山子怒马独出，一发得之。因与余马上论用兵及古今成败，自谓一世豪士。今几日耳，精悍之色犹见于眉间，而岂山中之人哉？
然方山子世有勋阀，当得官，使从事于其间，今已显闻。而其家在洛阳，园宅壮丽与公侯等。河北有田，岁得帛千匹，亦足以富乐。皆弃不取，独来穷山中，此岂无得而然哉？
余闻光、黄间多异人，往往阳狂垢污，不可得而见。方山子倘见之欤？

　　fāng shān zǐ ，guāng 、huáng jiān yǐn rén yě 。shǎo shí mù zhū jiā 、guō jiě wéi rén ，lǘ lǐ zhī xiá jiē zōng zhī 。shāo zhuàng ，shé jiē dú shū ，yù yǐ cǐ chí chěng dāng shì ，rán zhōng bú yù 。wǎn nǎi dùn yú guāng 、huáng jiān ，yuē qí tíng 。ān jū shū shí ，bú yǔ shì xiàng wén 。qì chē mǎ ，huǐ guàn fú ，tú bù wǎng lái shān zhōng ，rén mò shí yě 。jiàn qí suǒ zhe mào ，fāng sǒng ér gāo ，yuē ：“cǐ qǐ gǔ fāng shān guàn zhī yí xiàng hū ？”yīn wèi zhī fāng shān zǐ 。
yú zhé jū yú huáng ，guò qí tíng ，shì jiàn yān 。yuē ：“wū hū ！cǐ wú gù rén chén zào jì cháng yě 。hé wéi ér zài cǐ ？”fāng shān zǐ yì jué rán ，wèn yú suǒ yǐ zhì cǐ zhě 。yú gào zhī gù 。fǔ ér bú dá ，yǎng ér xiào ，hū yú xiǔ qí jiā 。huán dǔ xiāo rán ，ér qī zǐ nú bì jiē yǒu zì dé zhī yì 。yú jì sǒng rán yì zhī 。
dú niàn fāng shān zǐ shǎo shí ，shǐ jiǔ hǎo jiàn ，yòng cái rú fèn tǔ 。qián shí jiǔ nián ，yú zài qí shān ，jiàn fāng shān zǐ cóng liǎng qí ，jiā èr shǐ ，yóu xī shān 。què qǐ yú qián ，shǐ qí zhú ér shè zhī ，bú huò 。fāng shān zǐ nù mǎ dú chū ，yī fā dé zhī 。yīn yǔ yú mǎ shàng lùn yòng bīng jí gǔ jīn chéng bài ，zì wèi yī shì háo shì 。jīn jǐ rì ěr ，jīng hàn zhī sè yóu jiàn yú méi jiān ，ér qǐ shān zhōng zhī rén zāi ？
rán fāng shān zǐ shì yǒu xūn fá ，dāng dé guān ，shǐ cóng shì yú qí jiān ，jīn yǐ xiǎn wén 。ér qí jiā zài luò yáng ，yuán zhái zhuàng lì yǔ gōng hóu děng 。hé běi yǒu tián ，suì dé bó qiān pǐ ，yì zú yǐ fù lè 。jiē qì bú qǔ ，dú lái qióng shān zhōng ，cǐ qǐ wú dé ér rán zāi ？
yú wén guāng 、huáng jiān duō yì rén ，wǎng wǎng yáng kuáng gòu wū ，bú kě dé ér jiàn 。fāng shān zǐ tǎng jiàn zhī yú ？

　　天可必乎？贤者不必贵，仁者不必寿。天不可必乎？仁者必有后。二者将安取衷哉？吾闻之申包胥曰：“人定者胜天，天定亦能胜人。”世之论天者，皆不待其定而求之，故以天为茫茫。善者以怠，恶者以肆。盗跖之寿，孔、颜之厄，此皆天之未定者也。松柏生于山林，其始也，困于蓬蒿，厄于牛羊；而其终也，贯四时、阅千岁而不改者，其天定也。善恶之报，至于子孙，则其定也久矣。吾以所见所闻考之，而其可必也审矣。
国之将兴，必有世德之臣，厚施而不食其报，然后其子孙能与守文太平之主、共天下之福。故兵部侍郎晋国王公，显于汉、周之际，历事太祖、太宗，文武忠孝，天下望以为相，而公卒以直道不容于时。盖尝手植三槐于庭，曰：“吾子孙必有为三公者。”已而其子魏国文正公，相真宗皇帝于景德、祥符之间，朝廷清明，天下无事之时，享其福禄荣名者十有八年。今夫寓物于人，明日而取之，有得有否；而晋公修德于身，责报于天，取必于数十年之后，如持左契，交手相付。吾是以知天之果可必也。
吾不及见魏公，而见其子懿敏公，以直谏事仁宗皇帝，出入侍从将帅三十馀年，位不满其德。天将复兴王氏也欤！何其子孙之多贤也？世有以晋公比李栖筠者，其雄才直气，真不相上下。而栖筠之子吉甫，其孙德裕，功名富贵，略与王氏等；而忠恕仁厚，不及魏公父子。由此观之，王氏之福盖未艾也。
懿敏公之子巩与吾游，好德而文，以世其家，吾以是铭之。铭曰：
“呜呼休哉！魏公之业，与槐俱萌；封植之勤，必世乃成。既相真宗，四方砥平。归视其家，槐阴满庭。吾侪小人，朝不及夕，相时射利，皇恤厥德？庶几侥幸，不种而获。不有君子，其何能国？王城之东，晋公所庐；郁郁三槐，惟德之符。呜呼休哉！

　　tiān kě bì hū ？xián zhě bú bì guì ，rén zhě bú bì shòu 。tiān bú kě bì hū ？rén zhě bì yǒu hòu 。èr zhě jiāng ān qǔ zhōng zāi ？wú wén zhī shēn bāo xū yuē ：“rén dìng zhě shèng tiān ，tiān dìng yì néng shèng rén 。”shì zhī lùn tiān zhě ，jiē bú dài qí dìng ér qiú zhī ，gù yǐ tiān wéi máng máng 。shàn zhě yǐ dài ，è zhě yǐ sì 。dào zhí zhī shòu ，kǒng 、yán zhī è ，cǐ jiē tiān zhī wèi dìng zhě yě 。sōng bǎi shēng yú shān lín ，qí shǐ yě ，kùn yú péng hāo ，è yú niú yáng ；ér qí zhōng yě ，guàn sì shí 、yuè qiān suì ér bú gǎi zhě ，qí tiān dìng yě 。shàn è zhī bào ，zhì yú zǐ sūn ，zé qí dìng yě jiǔ yǐ 。wú yǐ suǒ jiàn suǒ wén kǎo zhī ，ér qí kě bì yě shěn yǐ 。
guó zhī jiāng xìng ，bì yǒu shì dé zhī chén ，hòu shī ér bú shí qí bào ，rán hòu qí zǐ sūn néng yǔ shǒu wén tài píng zhī zhǔ 、gòng tiān xià zhī fú 。gù bīng bù shì láng jìn guó wáng gōng ，xiǎn yú hàn 、zhōu zhī jì ，lì shì tài zǔ 、tài zōng ，wén wǔ zhōng xiào ，tiān xià wàng yǐ wéi xiàng ，ér gōng zú yǐ zhí dào bú róng yú shí 。gài cháng shǒu zhí sān huái yú tíng ，yuē ：“wú zǐ sūn bì yǒu wéi sān gōng zhě 。”yǐ ér qí zǐ wèi guó wén zhèng gōng ，xiàng zhēn zōng huáng dì yú jǐng dé 、xiáng fú zhī jiān ，cháo tíng qīng míng ，tiān xià wú shì zhī shí ，xiǎng qí fú lù róng míng zhě shí yǒu bā nián 。jīn fū yù wù yú rén ，míng rì ér qǔ zhī ，yǒu dé yǒu fǒu ；ér jìn gōng xiū dé yú shēn ，zé bào yú tiān ，qǔ bì yú shù shí nián zhī hòu ，rú chí zuǒ qì ，jiāo shǒu xiàng fù 。wú shì yǐ zhī tiān zhī guǒ kě bì yě 。
wú bú jí jiàn wèi gōng ，ér jiàn qí zǐ yì mǐn gōng ，yǐ zhí jiàn shì rén zōng huáng dì ，chū rù shì cóng jiāng shuài sān shí yú nián ，wèi bú mǎn qí dé 。tiān jiāng fù xìng wáng shì yě yú ！hé qí zǐ sūn zhī duō xián yě ？shì yǒu yǐ jìn gōng bǐ lǐ qī jun1 zhě ，qí xióng cái zhí qì ，zhēn bú xiàng shàng xià 。ér qī jun1 zhī zǐ jí fǔ ，qí sūn dé yù ，gōng míng fù guì ，luè yǔ wáng shì děng ；ér zhōng shù rén hòu ，bú jí wèi gōng fù zǐ 。yóu cǐ guān zhī ，wáng shì zhī fú gài wèi ài yě 。
yì mǐn gōng zhī zǐ gǒng yǔ wú yóu ，hǎo dé ér wén ，yǐ shì qí jiā ，wú yǐ shì míng zhī 。míng yuē ：
“wū hū xiū zāi ！wèi gōng zhī yè ，yǔ huái jù méng ；fēng zhí zhī qín ，bì shì nǎi chéng 。jì xiàng zhēn zōng ，sì fāng dǐ píng 。guī shì qí jiā ，huái yīn mǎn tíng 。wú chái xiǎo rén ，cháo bú jí xī ，xiàng shí shè lì ，huáng xù jué dé ？shù jǐ yáo xìng ，bú zhǒng ér huò 。bú yǒu jun1 zǐ ，qí hé néng guó ？wáng chéng zhī dōng ，jìn gōng suǒ lú ；yù yù sān huái ，wéi dé zhī fú 。wū hū xiū zāi ！

　　臣等猥以空疏，备员讲读。圣明天纵，学问日新。臣等才有限而道无穷，心欲言而口不逮，以此自愧，莫知所为。
窃谓人臣之纳忠，譬如医者之用药，药虽进于医手，方多传于古人。若已经效于世间，不必皆从于己出。
伏见唐宰相陆贽，才本王佐，学为帝师。论深切于事情，言不离于道德。智如子房而文则过，辩如贾谊而术不疏，上以格君心之非，下以通天下之志。但其不幸，仕不遇时。德宗以苛刻为能，而贽谏之以忠厚；德宗以猜疑为术，而贽劝之以推诚；德宗好用兵，而贽以消兵为先；德宗好聚财，而贽以散财为急。至于用人听言之法，治边驭将之方，罪己以收人心，改过以应天道，去小人以除民患，惜名器以待有功，如此之流，未易悉数。可谓进苦口之乐石，针害身之膏肓。使德宗尽用其言，则贞观可得而复。
臣等每退自西阁，即私相告言，以陛下圣明，必喜贽议论。但使圣贤之相契，即如臣主之同时。昔冯唐论颇、牧之贤，则汉文为之太息；魏相条、董之对，则孝宣以致中兴。若陛下能自得师，莫若近取诸贽。夫六经三史，诸子百家，非无可观，皆足为治。但圣言幽远，末学支离，譬如山海之崇深，难以一二而推择。如贽之论，开卷了然。聚古今之精英，实治乱之龟鉴。臣等欲取其奏议，稍加校正，缮写进呈。愿陛下置之坐隅，如见贽面，反覆熟读，如与贽言。必能发圣性之高明，成治功于岁月。臣等不胜区区之意，取进止。

　　chén děng wěi yǐ kōng shū ，bèi yuán jiǎng dú 。shèng míng tiān zòng ，xué wèn rì xīn 。chén děng cái yǒu xiàn ér dào wú qióng ，xīn yù yán ér kǒu bú dǎi ，yǐ cǐ zì kuì ，mò zhī suǒ wéi 。
qiè wèi rén chén zhī nà zhōng ，pì rú yī zhě zhī yòng yào ，yào suī jìn yú yī shǒu ，fāng duō chuán yú gǔ rén 。ruò yǐ jīng xiào yú shì jiān ，bú bì jiē cóng yú jǐ chū 。
fú jiàn táng zǎi xiàng lù zhì ，cái běn wáng zuǒ ，xué wéi dì shī 。lùn shēn qiē yú shì qíng ，yán bú lí yú dào dé 。zhì rú zǐ fáng ér wén zé guò ，biàn rú jiǎ yì ér shù bú shū ，shàng yǐ gé jun1 xīn zhī fēi ，xià yǐ tōng tiān xià zhī zhì 。dàn qí bú xìng ，shì bú yù shí 。dé zōng yǐ kē kè wéi néng ，ér zhì jiàn zhī yǐ zhōng hòu ；dé zōng yǐ cāi yí wéi shù ，ér zhì quàn zhī yǐ tuī chéng ；dé zōng hǎo yòng bīng ，ér zhì yǐ xiāo bīng wéi xiān ；dé zōng hǎo jù cái ，ér zhì yǐ sàn cái wéi jí 。zhì yú yòng rén tīng yán zhī fǎ ，zhì biān yù jiāng zhī fāng ，zuì jǐ yǐ shōu rén xīn ，gǎi guò yǐ yīng tiān dào ，qù xiǎo rén yǐ chú mín huàn ，xī míng qì yǐ dài yǒu gōng ，rú cǐ zhī liú ，wèi yì xī shù 。kě wèi jìn kǔ kǒu zhī lè shí ，zhēn hài shēn zhī gāo huāng 。shǐ dé zōng jìn yòng qí yán ，zé zhēn guān kě dé ér fù 。
chén děng měi tuì zì xī gé ，jí sī xiàng gào yán ，yǐ bì xià shèng míng ，bì xǐ zhì yì lùn 。dàn shǐ shèng xián zhī xiàng qì ，jí rú chén zhǔ zhī tóng shí 。xī féng táng lùn pō 、mù zhī xián ，zé hàn wén wéi zhī tài xī ；wèi xiàng tiáo 、dǒng zhī duì ，zé xiào xuān yǐ zhì zhōng xìng 。ruò bì xià néng zì dé shī ，mò ruò jìn qǔ zhū zhì 。fū liù jīng sān shǐ ，zhū zǐ bǎi jiā ，fēi wú kě guān ，jiē zú wéi zhì 。dàn shèng yán yōu yuǎn ，mò xué zhī lí ，pì rú shān hǎi zhī chóng shēn ，nán yǐ yī èr ér tuī zé 。rú zhì zhī lùn ，kāi juàn le rán 。jù gǔ jīn zhī jīng yīng ，shí zhì luàn zhī guī jiàn 。chén děng yù qǔ qí zòu yì ，shāo jiā xiào zhèng ，shàn xiě jìn chéng 。yuàn bì xià zhì zhī zuò yú ，rú jiàn zhì miàn ，fǎn fù shú dú ，rú yǔ zhì yán 。bì néng fā shèng xìng zhī gāo míng ，chéng zhì gōng yú suì yuè 。chén děng bú shèng qū qū zhī yì ，qǔ jìn zhǐ 。

　　轼每读《诗》至《鸱枭》，读《书》至《君奭》，常窃悲周公之不遇。及观《史》，见孔子厄于陈、蔡之间，而弦歌之声不绝，颜渊、仲由之徒相与问答。夫子曰： “‘匪兕匪虎，率彼旷野’，吾道非邪，吾何为于此？”颜渊曰：“夫子之道至大，故天下莫能容。虽然，不容何病？不容然后见君子。”夫子油然而笑曰：“回，使尔多财，吾为尔宰。”夫天下虽不能容，而其徒自足以相乐如此。乃今知周公之富贵，有不如夫子之贫贱。夫以召公之贤，以管、蔡之亲而不知其心，则周公谁与乐其富贵?而夫子之所与共贫贱者，皆天下之贤才，则亦足与乐矣! 轼七、八岁时，始知读书，闻今天下有欧阳公者，其为人如古孟轲、韩愈之徒;而又有梅公者,从之游，而与之上下其议论。其后益壮，始能读其文词，想见其为人，意其飘然脱去世俗之乐,而自乐其乐也。方学为对偶声律之文，求斗升之禄，自度无以进见于诸公之间。来京师逾年，未尝窥其门。 今年春，天下之士,群至于礼部，执事与欧阳公实亲试之。诚不自意，获在第二。既而闻之，执事爱其文，以为有孟轲之风;而欧阳公亦以其能不为世俗之文也而取，是以在此。非左右为之先容，非亲旧为之请属，而向之十余年间，闻其名而不得见者，一朝为知己。退而思之，人不可以苟富贵，亦不可以徒贫贱。有大贤焉而为其徒，则亦足恃矣。苟其侥一时之幸，从车骑数十人，使闾巷小民,聚观而赞叹之，亦何以易此乐也。 《传》曰：“不怨天，不尤人。”盖“优哉游哉，可以卒岁”。执事名满天下，而位不过五品。其容色温然而不怒，其文章宽厚敦朴而无怨言，此必有所乐乎斯道也。轼愿与闻焉。

　　shì měi dú 《shī 》zhì 《chī xiāo 》，dú 《shū 》zhì 《jun1 shì 》，cháng qiè bēi zhōu gōng zhī bú yù 。jí guān 《shǐ 》，jiàn kǒng zǐ è yú chén 、cài zhī jiān ，ér xián gē zhī shēng bú jué ，yán yuān 、zhòng yóu zhī tú xiàng yǔ wèn dá 。fū zǐ yuē ： “‘fěi sì fěi hǔ ，lǜ bǐ kuàng yě ’，wú dào fēi xié ，wú hé wéi yú cǐ ？”yán yuān yuē ：“fū zǐ zhī dào zhì dà ，gù tiān xià mò néng róng 。suī rán ，bú róng hé bìng ？bú róng rán hòu jiàn jun1 zǐ 。”fū zǐ yóu rán ér xiào yuē ：“huí ，shǐ ěr duō cái ，wú wéi ěr zǎi 。”fū tiān xià suī bú néng róng ，ér qí tú zì zú yǐ xiàng lè rú cǐ 。nǎi jīn zhī zhōu gōng zhī fù guì ，yǒu bú rú fū zǐ zhī pín jiàn 。fū yǐ zhào gōng zhī xián ，yǐ guǎn 、cài zhī qīn ér bú zhī qí xīn ，zé zhōu gōng shuí yǔ lè qí fù guì ?ér fū zǐ zhī suǒ yǔ gòng pín jiàn zhě ，jiē tiān xià zhī xián cái ，zé yì zú yǔ lè yǐ ! shì qī 、bā suì shí ，shǐ zhī dú shū ，wén jīn tiān xià yǒu ōu yáng gōng zhě ，qí wéi rén rú gǔ mèng kē 、hán yù zhī tú ;ér yòu yǒu méi gōng zhě ,cóng zhī yóu ，ér yǔ zhī shàng xià qí yì lùn 。qí hòu yì zhuàng ，shǐ néng dú qí wén cí ，xiǎng jiàn qí wéi rén ，yì qí piāo rán tuō qù shì sú zhī lè ,ér zì lè qí lè yě 。fāng xué wéi duì ǒu shēng lǜ zhī wén ，qiú dòu shēng zhī lù ，zì dù wú yǐ jìn jiàn yú zhū gōng zhī jiān 。lái jīng shī yú nián ，wèi cháng kuī qí mén 。 jīn nián chūn ，tiān xià zhī shì ,qún zhì yú lǐ bù ，zhí shì yǔ ōu yáng gōng shí qīn shì zhī 。chéng bú zì yì ，huò zài dì èr 。jì ér wén zhī ，zhí shì ài qí wén ，yǐ wéi yǒu mèng kē zhī fēng ;ér ōu yáng gōng yì yǐ qí néng bú wéi shì sú zhī wén yě ér qǔ ，shì yǐ zài cǐ 。fēi zuǒ yòu wéi zhī xiān róng ，fēi qīn jiù wéi zhī qǐng shǔ ，ér xiàng zhī shí yú nián jiān ，wén qí míng ér bú dé jiàn zhě ，yī cháo wéi zhī jǐ 。tuì ér sī zhī ，rén bú kě yǐ gǒu fù guì ，yì bú kě yǐ tú pín jiàn 。yǒu dà xián yān ér wéi qí tú ，zé yì zú shì yǐ 。gǒu qí yáo yī shí zhī xìng ，cóng chē qí shù shí rén ，shǐ lǘ xiàng xiǎo mín ,jù guān ér zàn tàn zhī ，yì hé yǐ yì cǐ lè yě 。 《chuán 》yuē ：“bú yuàn tiān ，bú yóu rén 。”gài “yōu zāi yóu zāi ，kě yǐ zú suì ”。zhí shì míng mǎn tiān xià ，ér wèi bú guò wǔ pǐn 。qí róng sè wēn rán ér bú nù ，qí wén zhāng kuān hòu dūn pǔ ér wú yuàn yán ，cǐ bì yǒu suǒ lè hū sī dào yě 。shì yuàn yǔ wén yān 。

　　事有必至，理有固然。惟天下之静者，乃能见微而知著。月晕而风，础润而雨，人人知之。人事之推移，理势之相因，其疏阔而难知，变化而不可测者，孰与天地阴阳之事。而贤者有不知，其故何也?好恶乱其中，而利害夺其外也!
昔者，山巨源见王衍曰：“误天下苍生者，必此人也!”郭汾阳见卢杞曰：“此人得志。吾子孙无遗类矣!”自今而言之，其理固有可见者。以吾观之，王衍之为人，容貌言语，固有以欺世而盗名者。然不忮不求，与物浮沉。使晋无惠帝，仅得中主，虽衍百千，何从而乱天下乎?卢杞之奸，固足以败国。然而不学无文，容貌不足以动人，言语不足以眩世，非德宗之鄙暗，亦何从而用之?由是言之，二公之料二子，亦容有未必然也!
今有人，口诵孔、老之言，身履夷、齐之行，收召好名之士、不得志之人，相与造作言语，私立名字，以为颜渊、孟轲复出，而阴贼险狠，与人异趣。是王衍、卢杞合而为一人也。其祸岂可胜言哉?夫面垢不忘洗，衣垢不忘浣。此人之至情也。今也不然，衣臣虏之衣。食犬彘之食，囚首丧面，而谈诗书，此岂其情也哉?凡事之不近人情者，鲜不为大奸慝，竖刁、易牙、开方是也。以盖世之名，而济其未形之患。虽有愿治之主，好贤之相，犹将举而用之。则其为天下患，必然而无疑者，非特二子之比也。
孙子曰：“善用兵者，无赫赫之功。”使斯人而不用也，则吾言为过，而斯人有不遇之叹。孰知祸之至于此哉?不然。天下将被其祸，而吾获知言之名，悲夫!

　　shì yǒu bì zhì ，lǐ yǒu gù rán 。wéi tiān xià zhī jìng zhě ，nǎi néng jiàn wēi ér zhī zhe 。yuè yūn ér fēng ，chǔ rùn ér yǔ ，rén rén zhī zhī 。rén shì zhī tuī yí ，lǐ shì zhī xiàng yīn ，qí shū kuò ér nán zhī ，biàn huà ér bú kě cè zhě ，shú yǔ tiān dì yīn yáng zhī shì 。ér xián zhě yǒu bú zhī ，qí gù hé yě ?hǎo è luàn qí zhōng ，ér lì hài duó qí wài yě !
xī zhě ，shān jù yuán jiàn wáng yǎn yuē ：“wù tiān xià cāng shēng zhě ，bì cǐ rén yě !”guō fén yáng jiàn lú qǐ yuē ：“cǐ rén dé zhì 。wú zǐ sūn wú yí lèi yǐ !”zì jīn ér yán zhī ，qí lǐ gù yǒu kě jiàn zhě 。yǐ wú guān zhī ，wáng yǎn zhī wéi rén ，róng mào yán yǔ ，gù yǒu yǐ qī shì ér dào míng zhě 。rán bú zhì bú qiú ，yǔ wù fú chén 。shǐ jìn wú huì dì ，jǐn dé zhōng zhǔ ，suī yǎn bǎi qiān ，hé cóng ér luàn tiān xià hū ?lú qǐ zhī jiān ，gù zú yǐ bài guó 。rán ér bú xué wú wén ，róng mào bú zú yǐ dòng rén ，yán yǔ bú zú yǐ xuàn shì ，fēi dé zōng zhī bǐ àn ，yì hé cóng ér yòng zhī ?yóu shì yán zhī ，èr gōng zhī liào èr zǐ ，yì róng yǒu wèi bì rán yě !
jīn yǒu rén ，kǒu sòng kǒng 、lǎo zhī yán ，shēn lǚ yí 、qí zhī háng ，shōu zhào hǎo míng zhī shì 、bú dé zhì zhī rén ，xiàng yǔ zào zuò yán yǔ ，sī lì míng zì ，yǐ wéi yán yuān 、mèng kē fù chū ，ér yīn zéi xiǎn hěn ，yǔ rén yì qù 。shì wáng yǎn 、lú qǐ hé ér wéi yī rén yě 。qí huò qǐ kě shèng yán zāi ?fū miàn gòu bú wàng xǐ ，yī gòu bú wàng huàn 。cǐ rén zhī zhì qíng yě 。jīn yě bú rán ，yī chén lǔ zhī yī 。shí quǎn zhì zhī shí ，qiú shǒu sàng miàn ，ér tán shī shū ，cǐ qǐ qí qíng yě zāi ?fán shì zhī bú jìn rén qíng zhě ，xiān bú wéi dà jiān tè ，shù diāo 、yì yá 、kāi fāng shì yě 。yǐ gài shì zhī míng ，ér jì qí wèi xíng zhī huàn 。suī yǒu yuàn zhì zhī zhǔ ，hǎo xián zhī xiàng ，yóu jiāng jǔ ér yòng zhī 。zé qí wéi tiān xià huàn ，bì rán ér wú yí zhě ，fēi tè èr zǐ zhī bǐ yě 。
sūn zǐ yuē ：“shàn yòng bīng zhě ，wú hè hè zhī gōng 。”shǐ sī rén ér bú yòng yě ，zé wú yán wéi guò ，ér sī rén yǒu bú yù zhī tàn 。shú zhī huò zhī zhì yú cǐ zāi ?bú rán 。tiān xià jiāng bèi qí huò ，ér wú huò zhī yán zhī míng ，bēi fū !

　　匹夫而为百世师，一言而为天下法。是皆有以参天地之化，关盛衰之运，其生也有自来，其逝也有所为。故申、吕自岳降，傅说为列星，古今所传，不可诬也。孟子曰：“我善养吾浩然之气。”是气也，寓于寻常之中，而塞乎天地之间。卒然遇之，则王公失其贵，晋、楚失其富，良、平失其智，贲、育失其勇，仪、秦失其辩。是孰使之然哉？其必有不依形而立，不恃力而行，不待生而存，不随死而亡者矣。故在天为星辰，在地为河岳，幽则为鬼神，而明则复为人。此理之常，无足怪者。
自东汉以来，道丧文弊，异端并起，历唐贞观、开元之盛，辅以房、杜、姚、宋而不能救。独韩文公起布衣，谈笑而麾之，天下靡然从公，复归于正，盖三百年于此矣。文起八代之衰，而道济天下之溺；忠犯人主之怒，而勇夺三军之帅：此岂非参天地，关盛衰，浩然而独存者乎？
盖尝论天人之辨，以谓人无所不至，惟天不容伪。智可以欺王公，不可以欺豚鱼；力可以得天下，不可以得匹夫匹妇之心。故公之精诚，能开衡山之云，而不能回宪宗之惑；能驯鳄鱼之暴，而不能弭皇甫镈、李逢吉之谤；能信于南海之民，庙食百世，而不能使其身一日安于朝廷之上。盖公之所能者天也，其所不能者人也。
始潮人未知学，公命进士赵德为之师。自是潮之士，皆笃于文行，延及齐民，至于今，号称易治。信乎孔子之言，“君子学道则爱人，小人学道则易使”也。潮人之事公也，饮食必祭，水旱疾疫，凡有求必祷焉。而庙在刺史公堂之后，民以出入为艰。前太守欲请诸朝作新庙，不果。元佑五年，朝散郎王君涤来守是邦。凡所以养士治民者，一以公为师。民既悦服，则出令曰：“愿新公庙者，听！”民欢趋之，卜地于州城之南七里，期年而庙成。
或曰：“公去国万里，而谪于潮，不能一岁而归。没而有知，其不眷恋于潮也，审矣。”轼曰：“不然！公之神在天下者，如水之在地中，无所往而不在也。而潮人独信之深，思之至，焄蒿凄怆，若或见之。譬如凿井得泉，而曰水专在是，岂理也哉？”元丰七年，诏拜公昌黎伯，故榜曰：“昌黎伯韩文公之庙。”潮人请书其事于石，因作诗以遗之，使歌以祀公。其辞曰：“公昔骑龙白云乡，手抉云汉分天章，天孙为织云锦裳。飘然乘风来帝旁，下与浊世扫秕糠。西游咸池略扶桑，草木衣被昭回光。追逐李、杜参翱翔，汗流籍、湜走且僵，灭没倒影不能望。作书抵佛讥君王，要观南海窥衡湘，历舜九嶷吊英、皇。祝融先驱海若藏，约束蛟鳄如驱羊。钧天无人帝悲伤，讴吟下招遣巫阳。犦牲鸡卜羞我觞，於粲荔丹与蕉黄。公不少留我涕滂，翩然被发下大荒。”

　　pǐ fū ér wéi bǎi shì shī ，yī yán ér wéi tiān xià fǎ 。shì jiē yǒu yǐ cān tiān dì zhī huà ，guān shèng shuāi zhī yùn ，qí shēng yě yǒu zì lái ，qí shì yě yǒu suǒ wéi 。gù shēn 、lǚ zì yuè jiàng ，fù shuō wéi liè xīng ，gǔ jīn suǒ chuán ，bú kě wū yě 。mèng zǐ yuē ：“wǒ shàn yǎng wú hào rán zhī qì 。”shì qì yě ，yù yú xún cháng zhī zhōng ，ér sāi hū tiān dì zhī jiān 。zú rán yù zhī ，zé wáng gōng shī qí guì ，jìn 、chǔ shī qí fù ，liáng 、píng shī qí zhì ，bēn 、yù shī qí yǒng ，yí 、qín shī qí biàn 。shì shú shǐ zhī rán zāi ？qí bì yǒu bú yī xíng ér lì ，bú shì lì ér háng ，bú dài shēng ér cún ，bú suí sǐ ér wáng zhě yǐ 。gù zài tiān wéi xīng chén ，zài dì wéi hé yuè ，yōu zé wéi guǐ shén ，ér míng zé fù wéi rén 。cǐ lǐ zhī cháng ，wú zú guài zhě 。
zì dōng hàn yǐ lái ，dào sàng wén bì ，yì duān bìng qǐ ，lì táng zhēn guān 、kāi yuán zhī shèng ，fǔ yǐ fáng 、dù 、yáo 、sòng ér bú néng jiù 。dú hán wén gōng qǐ bù yī ，tán xiào ér huī zhī ，tiān xià mí rán cóng gōng ，fù guī yú zhèng ，gài sān bǎi nián yú cǐ yǐ 。wén qǐ bā dài zhī shuāi ，ér dào jì tiān xià zhī nì ；zhōng fàn rén zhǔ zhī nù ，ér yǒng duó sān jun1 zhī shuài ：cǐ qǐ fēi cān tiān dì ，guān shèng shuāi ，hào rán ér dú cún zhě hū ？
gài cháng lùn tiān rén zhī biàn ，yǐ wèi rén wú suǒ bú zhì ，wéi tiān bú róng wěi 。zhì kě yǐ qī wáng gōng ，bú kě yǐ qī tún yú ；lì kě yǐ dé tiān xià ，bú kě yǐ dé pǐ fū pǐ fù zhī xīn 。gù gōng zhī jīng chéng ，néng kāi héng shān zhī yún ，ér bú néng huí xiàn zōng zhī huò ；néng xùn è yú zhī bào ，ér bú néng mǐ huáng fǔ bó 、lǐ féng jí zhī bàng ；néng xìn yú nán hǎi zhī mín ，miào shí bǎi shì ，ér bú néng shǐ qí shēn yī rì ān yú cháo tíng zhī shàng 。gài gōng zhī suǒ néng zhě tiān yě ，qí suǒ bú néng zhě rén yě 。
shǐ cháo rén wèi zhī xué ，gōng mìng jìn shì zhào dé wéi zhī shī 。zì shì cháo zhī shì ，jiē dǔ yú wén háng ，yán jí qí mín ，zhì yú jīn ，hào chēng yì zhì 。xìn hū kǒng zǐ zhī yán ，“jun1 zǐ xué dào zé ài rén ，xiǎo rén xué dào zé yì shǐ ”yě 。cháo rén zhī shì gōng yě ，yǐn shí bì jì ，shuǐ hàn jí yì ，fán yǒu qiú bì dǎo yān 。ér miào zài cì shǐ gōng táng zhī hòu ，mín yǐ chū rù wéi jiān 。qián tài shǒu yù qǐng zhū cháo zuò xīn miào ，bú guǒ 。yuán yòu wǔ nián ，cháo sàn láng wáng jun1 dí lái shǒu shì bāng 。fán suǒ yǐ yǎng shì zhì mín zhě ，yī yǐ gōng wéi shī 。mín jì yuè fú ，zé chū lìng yuē ：“yuàn xīn gōng miào zhě ，tīng ！”mín huān qū zhī ，bo dì yú zhōu chéng zhī nán qī lǐ ，qī nián ér miào chéng 。
huò yuē ：“gōng qù guó wàn lǐ ，ér zhé yú cháo ，bú néng yī suì ér guī 。méi ér yǒu zhī ，qí bú juàn liàn yú cháo yě ，shěn yǐ 。”shì yuē ：“bú rán ！gōng zhī shén zài tiān xià zhě ，rú shuǐ zhī zài dì zhōng ，wú suǒ wǎng ér bú zài yě 。ér cháo rén dú xìn zhī shēn ，sī zhī zhì ，hūn hāo qī chuàng ，ruò huò jiàn zhī 。pì rú záo jǐng dé quán ，ér yuē shuǐ zhuān zài shì ，qǐ lǐ yě zāi ？”yuán fēng qī nián ，zhào bài gōng chāng lí bó ，gù bǎng yuē ：“chāng lí bó hán wén gōng zhī miào 。”cháo rén qǐng shū qí shì yú shí ，yīn zuò shī yǐ yí zhī ，shǐ gē yǐ sì gōng 。qí cí yuē ：“gōng xī qí lóng bái yún xiāng ，shǒu jué yún hàn fèn tiān zhāng ，tiān sūn wéi zhī yún jǐn shang 。piāo rán chéng fēng lái dì páng ，xià yǔ zhuó shì sǎo bǐ kāng 。xī yóu xián chí luè fú sāng ，cǎo mù yī bèi zhāo huí guāng 。zhuī zhú lǐ 、dù cān áo xiáng ，hàn liú jí 、shí zǒu qiě jiāng ，miè méi dǎo yǐng bú néng wàng 。zuò shū dǐ fó jī jun1 wáng ，yào guān nán hǎi kuī héng xiāng ，lì shùn jiǔ yí diào yīng 、huáng 。zhù róng xiān qū hǎi ruò cáng ，yuē shù jiāo è rú qū yáng 。jun1 tiān wú rén dì bēi shāng ，ōu yín xià zhāo qiǎn wū yáng 。bó shēng jī bo xiū wǒ shāng ，yú càn lì dān yǔ jiāo huáng 。gōng bú shǎo liú wǒ tì pāng ，piān rán bèi fā xià dà huāng 。”

　　古之所谓豪杰之士者，必有过人之节。人情有所不能忍者，匹夫见辱，拔剑而起，挺身而斗，此不足为勇也。天下有大勇者，卒然临之而不惊，无故加之而不怒。此其所挟持者甚大，而其志甚远也。
夫子房受书于圯上之老人也，其事甚怪；然亦安知其非秦之世，有隐君子者出而试之。观其所以微见其意者，皆圣贤相与警戒之义；而世不察，以为鬼物，亦已过矣。且其意不在书。
当韩之亡，秦之方盛也，以刀锯鼎镬待天下之士。其平居无罪夷灭者，不可胜数。虽有贲、育，无所复施。夫持法太急者，其锋不可犯，而其势未可乘。子房不忍忿忿之心，以匹夫之力而逞于一击之间；当此之时，子房之不死者，其间不能容发，盖亦已危矣。
千金之子，不死于盗贼，何者？其身之可爱，而盗贼之不足以死也。子房以盖世之才，不为伊尹、太公之谋，而特出于荆轲、聂政之计，以侥幸于不死，此圯上老人所为深惜者也。是故倨傲鲜腆而深折之。彼其能有所忍也，然后可以就大事，故曰：“孺子可教也。”
楚庄王伐郑，郑伯肉袒牵羊以逆；庄王曰：“其君能下人，必能信用其民矣。”遂舍之。勾践之困于会稽，而归臣妾于吴者，三年而不倦。且夫有报人之志，而不能下人者，是匹夫之刚也。夫老人者，以为子房才有余，而忧其度量之不足，故深折其少年刚锐之气，使之忍小忿而就大谋。何则？非有生平之素，卒然相遇于草野之间，而命以仆妾之役，油然而不怪者，此固秦皇之所不能惊，而项籍之所不能怒也。
观夫高祖之所以胜，而项籍之所以败者，在能忍与不能忍之间而已矣。项籍唯不能忍，是以百战百胜而轻用其锋；高祖忍之，养其全锋而待其弊，此子房教之也。当淮阴破齐而欲自王，高祖发怒，见于词色。由此观之，犹有刚强不忍之气，非子房其谁全之？
太史公疑子房以为魁梧奇伟，而其状貌乃如妇人女子，不称其志气。呜呼！此其所以为子房欤！

　　gǔ zhī suǒ wèi háo jié zhī shì zhě ，bì yǒu guò rén zhī jiē 。rén qíng yǒu suǒ bú néng rěn zhě ，pǐ fū jiàn rǔ ，bá jiàn ér qǐ ，tǐng shēn ér dòu ，cǐ bú zú wéi yǒng yě 。tiān xià yǒu dà yǒng zhě ，zú rán lín zhī ér bú jīng ，wú gù jiā zhī ér bú nù 。cǐ qí suǒ jiā chí zhě shèn dà ，ér qí zhì shèn yuǎn yě 。
fū zǐ fáng shòu shū yú yí shàng zhī lǎo rén yě ，qí shì shèn guài ；rán yì ān zhī qí fēi qín zhī shì ，yǒu yǐn jun1 zǐ zhě chū ér shì zhī 。guān qí suǒ yǐ wēi jiàn qí yì zhě ，jiē shèng xián xiàng yǔ jǐng jiè zhī yì ；ér shì bú chá ，yǐ wéi guǐ wù ，yì yǐ guò yǐ 。qiě qí yì bú zài shū 。
dāng hán zhī wáng ，qín zhī fāng shèng yě ，yǐ dāo jù dǐng huò dài tiān xià zhī shì 。qí píng jū wú zuì yí miè zhě ，bú kě shèng shù 。suī yǒu bēn 、yù ，wú suǒ fù shī 。fū chí fǎ tài jí zhě ，qí fēng bú kě fàn ，ér qí shì wèi kě chéng 。zǐ fáng bú rěn fèn fèn zhī xīn ，yǐ pǐ fū zhī lì ér chěng yú yī jī zhī jiān ；dāng cǐ zhī shí ，zǐ fáng zhī bú sǐ zhě ，qí jiān bú néng róng fā ，gài yì yǐ wēi yǐ 。
qiān jīn zhī zǐ ，bú sǐ yú dào zéi ，hé zhě ？qí shēn zhī kě ài ，ér dào zéi zhī bú zú yǐ sǐ yě 。zǐ fáng yǐ gài shì zhī cái ，bú wéi yī yǐn 、tài gōng zhī móu ，ér tè chū yú jīng kē 、niè zhèng zhī jì ，yǐ yáo xìng yú bú sǐ ，cǐ yí shàng lǎo rén suǒ wéi shēn xī zhě yě 。shì gù jù ào xiān tiǎn ér shēn shé zhī 。bǐ qí néng yǒu suǒ rěn yě ，rán hòu kě yǐ jiù dà shì ，gù yuē ：“rú zǐ kě jiāo yě 。”
chǔ zhuāng wáng fá zhèng ，zhèng bó ròu tǎn qiān yáng yǐ nì ；zhuāng wáng yuē ：“qí jun1 néng xià rén ，bì néng xìn yòng qí mín yǐ 。”suí shě zhī 。gōu jiàn zhī kùn yú huì jī ，ér guī chén qiè yú wú zhě ，sān nián ér bú juàn 。qiě fū yǒu bào rén zhī zhì ，ér bú néng xià rén zhě ，shì pǐ fū zhī gāng yě 。fū lǎo rén zhě ，yǐ wéi zǐ fáng cái yǒu yú ，ér yōu qí dù liàng zhī bú zú ，gù shēn shé qí shǎo nián gāng ruì zhī qì ，shǐ zhī rěn xiǎo fèn ér jiù dà móu 。hé zé ？fēi yǒu shēng píng zhī sù ，zú rán xiàng yù yú cǎo yě zhī jiān ，ér mìng yǐ pú qiè zhī yì ，yóu rán ér bú guài zhě ，cǐ gù qín huáng zhī suǒ bú néng jīng ，ér xiàng jí zhī suǒ bú néng nù yě 。
guān fū gāo zǔ zhī suǒ yǐ shèng ，ér xiàng jí zhī suǒ yǐ bài zhě ，zài néng rěn yǔ bú néng rěn zhī jiān ér yǐ yǐ 。xiàng jí wéi bú néng rěn ，shì yǐ bǎi zhàn bǎi shèng ér qīng yòng qí fēng ；gāo zǔ rěn zhī ，yǎng qí quán fēng ér dài qí bì ，cǐ zǐ fáng jiāo zhī yě 。dāng huái yīn pò qí ér yù zì wáng ，gāo zǔ fā nù ，jiàn yú cí sè 。yóu cǐ guān zhī ，yóu yǒu gāng qiáng bú rěn zhī qì ，fēi zǐ fáng qí shuí quán zhī ？
tài shǐ gōng yí zǐ fáng yǐ wéi kuí wú qí wěi ，ér qí zhuàng mào nǎi rú fù rén nǚ zǐ ，bú chēng qí zhì qì 。wū hū ！cǐ qí suǒ yǐ wéi zǐ fáng yú ！

　　管仲相桓公，霸诸侯，攘夷狄，终其身齐国富强，诸侯不敢叛。管仲死，竖刁、易牙、开方用，威公薨于乱，五公子争立，其祸蔓延，讫简公，齐无宁岁。夫功之成，非成于成之日，盖必有所由起；祸之作，不作于作之日，亦必有所由兆。故齐之治也，吾不曰管仲，而曰鲍叔。及其乱也，吾不曰竖刁、易牙、开方，而曰管仲。何则？竖刁、易牙、开方三子，彼固乱人国者，顾其用之者，威公也。夫有舜而后知放四凶，有仲尼而后知去少正卯。彼威公何人也？顾其使威公得用三子者，管仲也。仲之疾也，公问之相。当是时也，吾意以仲且举天下之贤者以对。而其言乃不过曰：竖刁、易牙、开方三子，非人情，不可近而已。
呜呼！仲以为威公果能不用三子矣乎？仲与威公处几年矣，亦知威公之为人矣乎？威公声不绝于耳，色不绝于目，而非三子者则无以遂其欲。彼其初之所以不用者，徒以有仲焉耳。一日无仲，则三子者可以弹冠而相庆矣。仲以为将死之言可以絷威公之手足耶？夫齐国不患有三子，而患无仲。有仲，则三子者，三匹夫耳。不然，天下岂少三子之徒哉？虽威公幸而听仲，诛此三人，而其余者，仲能悉数而去之耶？呜呼！仲可谓不知本者矣。因威公之问，举天下之贤者以自代，则仲虽死，而齐国未为无仲也。夫何患三子者？不言可也。五伯莫盛于威、文，文公之才，不过威公，其臣又皆不及仲；灵公之虐，不如孝公之宽厚。文公死，诸侯不敢叛晋，晋习文公之余威，犹得为诸侯之盟主百余年。何者？其君虽不肖，而尚有老成人焉。威公之薨也，一乱涂地，无惑也，彼独恃一管仲，而仲则死矣。
夫天下未尝无贤者，盖有有臣而无君者矣。威公在焉，而曰天下不复有管仲者，吾不信也。仲之书，有记其将死论鲍叔、宾胥无之为人，且各疏其短。是其心以为数子者皆不足以托国。而又逆知其将死，则其书诞谩不足信也。吾观史鰌，以不能进蘧伯玉，而退弥子瑕，故有身后之谏。萧何且死，举曹参以自代。大臣之用心，固宜如此也。夫国以一人兴，以一人亡。贤者不悲其身之死，而忧其国之衰，故必复有贤者，而后可以死。彼管仲者，何以死哉？

　　guǎn zhòng xiàng huán gōng ，bà zhū hóu ，rǎng yí dí ，zhōng qí shēn qí guó fù qiáng ，zhū hóu bú gǎn pàn 。guǎn zhòng sǐ ，shù diāo 、yì yá 、kāi fāng yòng ，wēi gōng hōng yú luàn ，wǔ gōng zǐ zhēng lì ，qí huò màn yán ，qì jiǎn gōng ，qí wú níng suì 。fū gōng zhī chéng ，fēi chéng yú chéng zhī rì ，gài bì yǒu suǒ yóu qǐ ；huò zhī zuò ，bú zuò yú zuò zhī rì ，yì bì yǒu suǒ yóu zhào 。gù qí zhī zhì yě ，wú bú yuē guǎn zhòng ，ér yuē bào shū 。jí qí luàn yě ，wú bú yuē shù diāo 、yì yá 、kāi fāng ，ér yuē guǎn zhòng 。hé zé ？shù diāo 、yì yá 、kāi fāng sān zǐ ，bǐ gù luàn rén guó zhě ，gù qí yòng zhī zhě ，wēi gōng yě 。fū yǒu shùn ér hòu zhī fàng sì xiōng ，yǒu zhòng ní ér hòu zhī qù shǎo zhèng mǎo 。bǐ wēi gōng hé rén yě ？gù qí shǐ wēi gōng dé yòng sān zǐ zhě ，guǎn zhòng yě 。zhòng zhī jí yě ，gōng wèn zhī xiàng 。dāng shì shí yě ，wú yì yǐ zhòng qiě jǔ tiān xià zhī xián zhě yǐ duì 。ér qí yán nǎi bú guò yuē ：shù diāo 、yì yá 、kāi fāng sān zǐ ，fēi rén qíng ，bú kě jìn ér yǐ 。
wū hū ！zhòng yǐ wéi wēi gōng guǒ néng bú yòng sān zǐ yǐ hū ？zhòng yǔ wēi gōng chù jǐ nián yǐ ，yì zhī wēi gōng zhī wéi rén yǐ hū ？wēi gōng shēng bú jué yú ěr ，sè bú jué yú mù ，ér fēi sān zǐ zhě zé wú yǐ suí qí yù 。bǐ qí chū zhī suǒ yǐ bú yòng zhě ，tú yǐ yǒu zhòng yān ěr 。yī rì wú zhòng ，zé sān zǐ zhě kě yǐ dàn guàn ér xiàng qìng yǐ 。zhòng yǐ wéi jiāng sǐ zhī yán kě yǐ zhí wēi gōng zhī shǒu zú yē ？fū qí guó bú huàn yǒu sān zǐ ，ér huàn wú zhòng 。yǒu zhòng ，zé sān zǐ zhě ，sān pǐ fū ěr 。bú rán ，tiān xià qǐ shǎo sān zǐ zhī tú zāi ？suī wēi gōng xìng ér tīng zhòng ，zhū cǐ sān rén ，ér qí yú zhě ，zhòng néng xī shù ér qù zhī yē ？wū hū ！zhòng kě wèi bú zhī běn zhě yǐ 。yīn wēi gōng zhī wèn ，jǔ tiān xià zhī xián zhě yǐ zì dài ，zé zhòng suī sǐ ，ér qí guó wèi wéi wú zhòng yě 。fū hé huàn sān zǐ zhě ？bú yán kě yě 。wǔ bó mò shèng yú wēi 、wén ，wén gōng zhī cái ，bú guò wēi gōng ，qí chén yòu jiē bú jí zhòng ；líng gōng zhī nuè ，bú rú xiào gōng zhī kuān hòu 。wén gōng sǐ ，zhū hóu bú gǎn pàn jìn ，jìn xí wén gōng zhī yú wēi ，yóu dé wéi zhū hóu zhī méng zhǔ bǎi yú nián 。hé zhě ？qí jun1 suī bú xiāo ，ér shàng yǒu lǎo chéng rén yān 。wēi gōng zhī hōng yě ，yī luàn tú dì ，wú huò yě ，bǐ dú shì yī guǎn zhòng ，ér zhòng zé sǐ yǐ 。
fū tiān xià wèi cháng wú xián zhě ，gài yǒu yǒu chén ér wú jun1 zhě yǐ 。wēi gōng zài yān ，ér yuē tiān xià bú fù yǒu guǎn zhòng zhě ，wú bú xìn yě 。zhòng zhī shū ，yǒu jì qí jiāng sǐ lùn bào shū 、bīn xū wú zhī wéi rén ，qiě gè shū qí duǎn 。shì qí xīn yǐ wéi shù zǐ zhě jiē bú zú yǐ tuō guó 。ér yòu nì zhī qí jiāng sǐ ，zé qí shū dàn màn bú zú xìn yě 。wú guān shǐ qiū ，yǐ bú néng jìn qú bó yù ，ér tuì mí zǐ xiá ，gù yǒu shēn hòu zhī jiàn 。xiāo hé qiě sǐ ，jǔ cáo cān yǐ zì dài 。dà chén zhī yòng xīn ，gù yí rú cǐ yě 。fū guó yǐ yī rén xìng ，yǐ yī rén wáng 。xián zhě bú bēi qí shēn zhī sǐ ，ér yōu qí guó zhī shuāi ，gù bì fù yǒu xián zhě ，ér hòu kě yǐ sǐ 。bǐ guǎn zhòng zhě ，hé yǐ sǐ zāi ？

　　熙宁十年秋，彭城大水。云龙山人张君之草堂，水及其半扉。明年春，水落，迁于故居之东，东山之麓。升高而望，得异境焉，作亭于其上。彭城之山，冈岭四合，隐然如大环，独缺其西一面，而山人之亭，适当其缺。春夏之交，草木际天；秋冬雪月，千里一色；风雨晦明之间，俯仰百变。
山人有二鹤，甚驯而善飞，旦则望西山之缺而放焉，纵其所如,或立于陂(bēi)田，或翔于云表；暮则傃东山而归。故名之曰“放鹤亭”。
郡守苏轼，时从宾佐僚吏往见山人，饮酒于斯亭而乐之。挹山人而告之曰：“子知隐居之乐乎？虽南面之君，未可与易也。《易》曰：‘鸣鹤在阴，其子和之。’ 《诗》曰：‘鹤鸣于九皋，声闻于天。’盖其为物，清远闲放，超然于尘埃之外，故《易》《诗》人以比贤人君子。隐德之士，狎而玩之，宜若有益而无损者；然卫懿公好鹤则亡其国。周公作《酒诰》，卫武公作《抑戒》，以为荒惑败乱，无若酒者；而刘伶、阮籍之徒，以此全其真而名后世。嗟夫！南面之君，虽清远闲放如鹤者，犹不得好，好之则亡其国；而山林遁世之士，虽荒惑败乱如酒者，犹不能为害，而况于鹤乎？由此观之，其为乐未可以同日而语也。”山人忻然而笑曰：“有是哉！”乃作放鹤、招鹤之歌曰：
鹤飞去兮西山之缺，高翔而下览兮择所适。翻然敛翼，宛将集兮，忽何所见，矫然而复击。独终日于涧谷之间兮，啄苍苔而履白石。
鹤归来兮，东山之阴。其下有人兮，黄冠草屦，葛衣而鼓琴。躬耕而食兮，其馀以汝饱。归来归来兮，西山不可以久留。
元丰元年十一月初八日记 《放鹤亭记》。

　　xī níng shí nián qiū ，péng chéng dà shuǐ 。yún lóng shān rén zhāng jun1 zhī cǎo táng ，shuǐ jí qí bàn fēi 。míng nián chūn ，shuǐ luò ，qiān yú gù jū zhī dōng ，dōng shān zhī lù 。shēng gāo ér wàng ，dé yì jìng yān ，zuò tíng yú qí shàng 。péng chéng zhī shān ，gāng lǐng sì hé ，yǐn rán rú dà huán ，dú quē qí xī yī miàn ，ér shān rén zhī tíng ，shì dāng qí quē 。chūn xià zhī jiāo ，cǎo mù jì tiān ；qiū dōng xuě yuè ，qiān lǐ yī sè ；fēng yǔ huì míng zhī jiān ，fǔ yǎng bǎi biàn 。
shān rén yǒu èr hè ，shèn xùn ér shàn fēi ，dàn zé wàng xī shān zhī quē ér fàng yān ，zòng qí suǒ rú ,huò lì yú bēi (bēi)tián ，huò xiáng yú yún biǎo ；mù zé sù dōng shān ér guī 。gù míng zhī yuē “fàng hè tíng ”。
jun4 shǒu sū shì ，shí cóng bīn zuǒ liáo lì wǎng jiàn shān rén ，yǐn jiǔ yú sī tíng ér lè zhī 。yì shān rén ér gào zhī yuē ：“zǐ zhī yǐn jū zhī lè hū ？suī nán miàn zhī jun1 ，wèi kě yǔ yì yě 。《yì 》yuē ：‘míng hè zài yīn ，qí zǐ hé zhī 。’ 《shī 》yuē ：‘hè míng yú jiǔ gāo ，shēng wén yú tiān 。’gài qí wéi wù ，qīng yuǎn xián fàng ，chāo rán yú chén āi zhī wài ，gù 《yì 》《shī 》rén yǐ bǐ xián rén jun1 zǐ 。yǐn dé zhī shì ，xiá ér wán zhī ，yí ruò yǒu yì ér wú sǔn zhě ；rán wèi yì gōng hǎo hè zé wáng qí guó 。zhōu gōng zuò 《jiǔ gào 》，wèi wǔ gōng zuò 《yì jiè 》，yǐ wéi huāng huò bài luàn ，wú ruò jiǔ zhě ；ér liú líng 、ruǎn jí zhī tú ，yǐ cǐ quán qí zhēn ér míng hòu shì 。jiē fū ！nán miàn zhī jun1 ，suī qīng yuǎn xián fàng rú hè zhě ，yóu bú dé hǎo ，hǎo zhī zé wáng qí guó ；ér shān lín dùn shì zhī shì ，suī huāng huò bài luàn rú jiǔ zhě ，yóu bú néng wéi hài ，ér kuàng yú hè hū ？yóu cǐ guān zhī ，qí wéi lè wèi kě yǐ tóng rì ér yǔ yě 。”shān rén xīn rán ér xiào yuē ：“yǒu shì zāi ！”nǎi zuò fàng hè 、zhāo hè zhī gē yuē ：
hè fēi qù xī xī shān zhī quē ，gāo xiáng ér xià lǎn xī zé suǒ shì 。fān rán liǎn yì ，wǎn jiāng jí xī ，hū hé suǒ jiàn ，jiǎo rán ér fù jī 。dú zhōng rì yú jiàn gǔ zhī jiān xī ，zhuó cāng tái ér lǚ bái shí 。
hè guī lái xī ，dōng shān zhī yīn 。qí xià yǒu rén xī ，huáng guàn cǎo jù ，gě yī ér gǔ qín 。gōng gēng ér shí xī ，qí yú yǐ rǔ bǎo 。guī lái guī lái xī ，xī shān bú kě yǐ jiǔ liú 。
yuán fēng yuán nián shí yī yuè chū bā rì jì 《fàng hè tíng jì 》。

　　汉用陈平计，间疏楚君臣，项羽疑范增与汉有私，稍夺其权。增大怒曰：“天下事大定矣，君王自为之，愿赐骸骨，归卒伍。”未至彭城，疽发背，死。
苏子曰：“增之去，善矣。不去，羽必杀增。独恨其不早尔。”然则当以何事去？增劝羽杀沛公，羽不听，终以此失天下，当以是去耶？曰：“否。增之欲杀沛公，人臣之分也；羽之不杀，犹有君人之度也。增曷为以此去哉？《易》曰：‘知几其神乎！’《诗》曰：‘如彼雨雪，先集为霰。’增之去，当于羽杀卿子冠军时也。”
陈涉之得民也，以项燕。项氏之兴也，以立楚怀王孙心；而诸侯之叛之也，以弑义帝。且义帝之立，增为谋主矣。义帝之存亡，岂独为楚之盛衰，亦增之所与同祸福也；未有义帝亡而增独能久存者也。羽之杀卿子冠军也，是弑义帝之兆也。其弑义帝，则疑增之本也，岂必待陈平哉？物必先腐也，而后虫生之；人必先疑也，而后谗入之。陈平虽智，安能间无疑之主哉？
吾尝论义帝，天下之贤主也。独遣沛公入关，而不遣项羽；识卿子冠军于稠人之中，而擢为上将，不贤而能如是乎？羽既矫杀卿子冠军，义帝必不能堪，非羽弑帝，则帝杀羽，不待智者而后知也。增始劝项梁立义帝，诸侯以此服从。中道而弑之，非增之意也。夫岂独非其意，将必力争而不听也。不用其言，而杀其所立，羽之疑增必自此始矣。
方羽杀卿子冠军，增与羽比肩而事义帝，君臣之分未定也。为增计者，力能诛羽则诛之，不能则去之，岂不毅然大丈夫也哉？增年七十，合则留，不合即去，不以此时明去就之分，而欲依羽以成功名，陋矣！虽然，增，高帝之所畏也；增不去，项羽不亡。亦人杰也哉！

　　hàn yòng chén píng jì ，jiān shū chǔ jun1 chén ，xiàng yǔ yí fàn zēng yǔ hàn yǒu sī ，shāo duó qí quán 。zēng dà nù yuē ：“tiān xià shì dà dìng yǐ ，jun1 wáng zì wéi zhī ，yuàn cì hái gǔ ，guī zú wǔ 。”wèi zhì péng chéng ，jū fā bèi ，sǐ 。
sū zǐ yuē ：“zēng zhī qù ，shàn yǐ 。bú qù ，yǔ bì shā zēng 。dú hèn qí bú zǎo ěr 。”rán zé dāng yǐ hé shì qù ？zēng quàn yǔ shā pèi gōng ，yǔ bú tīng ，zhōng yǐ cǐ shī tiān xià ，dāng yǐ shì qù yē ？yuē ：“fǒu 。zēng zhī yù shā pèi gōng ，rén chén zhī fèn yě ；yǔ zhī bú shā ，yóu yǒu jun1 rén zhī dù yě 。zēng hé wéi yǐ cǐ qù zāi ？《yì 》yuē ：‘zhī jǐ qí shén hū ！’《shī 》yuē ：‘rú bǐ yǔ xuě ，xiān jí wéi xiàn 。’zēng zhī qù ，dāng yú yǔ shā qīng zǐ guàn jun1 shí yě 。”
chén shè zhī dé mín yě ，yǐ xiàng yàn 。xiàng shì zhī xìng yě ，yǐ lì chǔ huái wáng sūn xīn ；ér zhū hóu zhī pàn zhī yě ，yǐ shì yì dì 。qiě yì dì zhī lì ，zēng wéi móu zhǔ yǐ 。yì dì zhī cún wáng ，qǐ dú wéi chǔ zhī shèng shuāi ，yì zēng zhī suǒ yǔ tóng huò fú yě ；wèi yǒu yì dì wáng ér zēng dú néng jiǔ cún zhě yě 。yǔ zhī shā qīng zǐ guàn jun1 yě ，shì shì yì dì zhī zhào yě 。qí shì yì dì ，zé yí zēng zhī běn yě ，qǐ bì dài chén píng zāi ？wù bì xiān fǔ yě ，ér hòu chóng shēng zhī ；rén bì xiān yí yě ，ér hòu chán rù zhī 。chén píng suī zhì ，ān néng jiān wú yí zhī zhǔ zāi ？
wú cháng lùn yì dì ，tiān xià zhī xián zhǔ yě 。dú qiǎn pèi gōng rù guān ，ér bú qiǎn xiàng yǔ ；shí qīng zǐ guàn jun1 yú chóu rén zhī zhōng ，ér zhuó wéi shàng jiāng ，bú xián ér néng rú shì hū ？yǔ jì jiǎo shā qīng zǐ guàn jun1 ，yì dì bì bú néng kān ，fēi yǔ shì dì ，zé dì shā yǔ ，bú dài zhì zhě ér hòu zhī yě 。zēng shǐ quàn xiàng liáng lì yì dì ，zhū hóu yǐ cǐ fú cóng 。zhōng dào ér shì zhī ，fēi zēng zhī yì yě 。fū qǐ dú fēi qí yì ，jiāng bì lì zhēng ér bú tīng yě 。bú yòng qí yán ，ér shā qí suǒ lì ，yǔ zhī yí zēng bì zì cǐ shǐ yǐ 。
fāng yǔ shā qīng zǐ guàn jun1 ，zēng yǔ yǔ bǐ jiān ér shì yì dì ，jun1 chén zhī fèn wèi dìng yě 。wéi zēng jì zhě ，lì néng zhū yǔ zé zhū zhī ，bú néng zé qù zhī ，qǐ bú yì rán dà zhàng fū yě zāi ？zēng nián qī shí ，hé zé liú ，bú hé jí qù ，bú yǐ cǐ shí míng qù jiù zhī fèn ，ér yù yī yǔ yǐ chéng gōng míng ，lòu yǐ ！suī rán ，zēng ，gāo dì zhī suǒ wèi yě ；zēng bú qù ，xiàng yǔ bú wáng 。yì rén jié yě zāi ！

　　凡物皆有可观。苟有可观，皆有可乐，非必怪奇伟丽者也。
哺糟啜醨皆可以醉；果蔬草木，皆可以饱。推此类也，吾安往而不乐？
夫所为求褔而辞祸者，以褔可喜而祸可悲也。人之所欲无穷，而物之可以足吾欲者有尽，美恶之辨战乎中，而去取之择交乎前。则可乐者常少，而可悲者常多。是谓求祸而辞褔。夫求祸而辞褔，岂人之情也哉？物有以盖之矣。彼游于物之内，而不游于物之外。物非有大小也，自其内而观之，未有不高且大者也。彼挟其高大以临我，则我常眩乱反复，如隙中之观斗，又焉知胜负之所在。是以美恶横生，而忧乐出焉，可不大哀乎！
余自钱塘移守胶西，释舟楫之安，而服车马之劳；去雕墙之美，而蔽采椽之居；背湖山之观，而适桑麻之野。始至之日，岁比不登，盗贼满野，狱讼充斥；而斋厨索然，日食杞菊。人固疑余之不乐也。处之期年，而貌加丰，发之白者，日以反黑。予既乐其风俗之淳，而其吏民亦安予之拙也。于是治其园圃，洁其庭宇，伐安丘、高密之木，以修补破败，为苟全之计。
而园之北，因城以为台者旧矣，稍葺而新之。时相与登览，放意肆志焉。南望马耳、常山，出没隐见，若近若远，庶几有隐君子乎！而其东则庐山，秦人卢敖之所从遁也。西望穆陵，隐然如城郭，师尚父、齐桓公之遗烈，犹有存者。北俯潍水，慨然太息，思淮阴之功，而吊其不终。台高而安，深而明，夏凉而冬温。雨雪之朝，风月之夕，予未尝不在，客未尝不从。撷园蔬，取池鱼，酿秫酒，瀹脱粟而食之，曰：“乐哉游乎！"
方是时，予弟子由，适在济南，闻而赋之，且名其台曰“超然”，以见余之无所往而不乐者，盖游于物之外也。

　　fán wù jiē yǒu kě guān 。gǒu yǒu kě guān ，jiē yǒu kě lè ，fēi bì guài qí wěi lì zhě yě 。
bǔ zāo chuò lí jiē kě yǐ zuì ；guǒ shū cǎo mù ，jiē kě yǐ bǎo 。tuī cǐ lèi yě ，wú ān wǎng ér bú lè ？
fū suǒ wéi qiú fù ér cí huò zhě ，yǐ fù kě xǐ ér huò kě bēi yě 。rén zhī suǒ yù wú qióng ，ér wù zhī kě yǐ zú wú yù zhě yǒu jìn ，měi è zhī biàn zhàn hū zhōng ，ér qù qǔ zhī zé jiāo hū qián 。zé kě lè zhě cháng shǎo ，ér kě bēi zhě cháng duō 。shì wèi qiú huò ér cí fù 。fū qiú huò ér cí fù ，qǐ rén zhī qíng yě zāi ？wù yǒu yǐ gài zhī yǐ 。bǐ yóu yú wù zhī nèi ，ér bú yóu yú wù zhī wài 。wù fēi yǒu dà xiǎo yě ，zì qí nèi ér guān zhī ，wèi yǒu bú gāo qiě dà zhě yě 。bǐ jiā qí gāo dà yǐ lín wǒ ，zé wǒ cháng xuàn luàn fǎn fù ，rú xì zhōng zhī guān dòu ，yòu yān zhī shèng fù zhī suǒ zài 。shì yǐ měi è héng shēng ，ér yōu lè chū yān ，kě bú dà āi hū ！
yú zì qián táng yí shǒu jiāo xī ，shì zhōu jí zhī ān ，ér fú chē mǎ zhī láo ；qù diāo qiáng zhī měi ，ér bì cǎi chuán zhī jū ；bèi hú shān zhī guān ，ér shì sāng má zhī yě 。shǐ zhì zhī rì ，suì bǐ bú dēng ，dào zéi mǎn yě ，yù sòng chōng chì ；ér zhāi chú suǒ rán ，rì shí qǐ jú 。rén gù yí yú zhī bú lè yě 。chù zhī qī nián ，ér mào jiā fēng ，fā zhī bái zhě ，rì yǐ fǎn hēi 。yǔ jì lè qí fēng sú zhī chún ，ér qí lì mín yì ān yǔ zhī zhuō yě 。yú shì zhì qí yuán pǔ ，jié qí tíng yǔ ，fá ān qiū 、gāo mì zhī mù ，yǐ xiū bǔ pò bài ，wéi gǒu quán zhī jì 。
ér yuán zhī běi ，yīn chéng yǐ wéi tái zhě jiù yǐ ，shāo qì ér xīn zhī 。shí xiàng yǔ dēng lǎn ，fàng yì sì zhì yān 。nán wàng mǎ ěr 、cháng shān ，chū méi yǐn jiàn ，ruò jìn ruò yuǎn ，shù jǐ yǒu yǐn jun1 zǐ hū ！ér qí dōng zé lú shān ，qín rén lú áo zhī suǒ cóng dùn yě 。xī wàng mù líng ，yǐn rán rú chéng guō ，shī shàng fù 、qí huán gōng zhī yí liè ，yóu yǒu cún zhě 。běi fǔ wéi shuǐ ，kǎi rán tài xī ，sī huái yīn zhī gōng ，ér diào qí bú zhōng 。tái gāo ér ān ，shēn ér míng ，xià liáng ér dōng wēn 。yǔ xuě zhī cháo ，fēng yuè zhī xī ，yǔ wèi cháng bú zài ，kè wèi cháng bú cóng 。xié yuán shū ，qǔ chí yú ，niàng shú jiǔ ，yuè tuō sù ér shí zhī ，yuē ：“lè zāi yóu hū ！"
fāng shì shí ，yǔ dì zǐ yóu ，shì zài jì nán ，wén ér fù zhī ，qiě míng qí tái yuē “chāo rán ”，yǐ jiàn yú zhī wú suǒ wǎng ér bú lè zhě ，gài yóu yú wù zhī wài yě 。